شیخ در شفا این طور فرموده است كه «الحركة اسم لمعنیین» حركت، اسم برای دو معنی است. نگفته است «الحركة علی قسمین» . تعبیر اخیر اگر باشد یعنی حركت مشترك معنوی میان دو قسم است. مثل اینكه بگوییم «الحركة إما مستقیمة أو مستدیرة» ؛ حركت یك معنی است كه به مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شود. ولی شیخ می گوید: «الحركة اسم لمعنیین» یعنی اینها دو معنایی هستند كه قدر مشترك ندارند، مثل همان نقطه و خط.

آیا از این دو معنا كدام یك در خارج وجود دارد و كدام یك ساخته ی ذهن است؟ باز از همان تشبیه خودم استفاده می كنم. (تعبیر «خطی» و «نقطه ای» در كلمات شیخ و آخوند نیست ولی برای فهم مطلب مفید است. ) درست مثل این است كه درباره ی نحوه ی وجود یك شی ء اختلاف داشته باشیم. یكی معتقد باشد كه نحوه ی وجود خارجی این شی ء وجود نقطه ای است و نحوه ی وجود خطی در ذهن است، یعنی ذهن این وجود نقطه ای را خط تصور می كند، نظیر حركت جوّاله یا قطره ای كه از آسمان فرود می آید. دیگری ممكن است بگوید كه این شی ء در خارج به صورت خط وجود دارد ولی ذهن آن را به صورت نقطه می بیند. مثلاً ممكن است یكی از اضلاعیك مكعب چنان در دید ما قرار گیرد كه آن را به صورت نقطه ببینیم. در این صورت ما یك خط را به صورت رأس زاویه می بینیم. البته نقطه در مثال اخیر، نقطه ی واقعی نیست چون نقطه ی واقعی بی بعد است.

در باب حركت، هم به آن معنا حركت می گویند و هم به این معنا، ولی بحث این است كه آیا آن كه در خارج وجود دارد آن معنای نقطه ای است و معنای خطی ساخته ی ذهن ماست یا آن كه در خارج وجود دارد آن معنای خطی است و معنای نقطه ای ساخته ی ذهن ماست.

در كلام شیخ در اینكه یكی از ایندو را ذهن ما می سازد تقریباً بحثی نیست. جسم كه حركت می كند و مثلاً یك كبوتر از روی این دیوار به روی آن دیوار می رود یك وقت می گوییم این حركت یك امر متصل ممتد و یك حقیقت كشش دار است كه یك نهایتش این دیوار است و نهایت دیگرش آن دیوار دیگر. این حركت كه كبوتر از این دیوار تا آن دیوار رفت و یك ثانیه طول كشید، یك امتداد به امتداد مسافت دارد و یك امتداد دیگر به امتداد زمان. این یك ثانیه خودش یك كششی است: از اولِ یك ثانیه تا آخر یك ثانیه. شیخ می گوید حركت به معنای یك امر متصل ممتد، امری است معقول، یعنی امری است ذهنی نه خارجی. از آنجا كه كلام شیخ در اینجا دو جزء دارد یكی اینكه حركت به معنای امر متصل در خارج وجود ندارد و دیگر اینكه در ذهن وجود دارد، برای هر دو، دلیل آورده است.