[1] . اسفار، ج 3، مرحله ی 7، فصل 23، ص 76.

[2] . در اینجا یك انتقاد كوچك بر مرحوم آخوند می شود گرفت كه شاید این انتقاد را بتوان انتقاد لفظی نامید و در اینجا یك تناقض ظاهری در عبارات مرحوم آخوند هست. ایشان می گویند بعضی گفته اند كه حركت عین آن مقوله ای است كه حركت در آن واقع می شود. بعد گفتند این مطلب به طور مطلق صحیح نیست، یعنی حركت عین همه ی مقولاتی كه در آنها واقع می شود نیست، بلكه عین بعضی از آنهاست. معنی این عبارت این است كه در میان مقولاتی كه حركت در آنها هست، در بعضی از آن مقولات، حركت عین آن مقوله نیست و در بعضی از آن مقولات، حركت عین آن مقوله هست. پس معنی عبارت مرحوم آخوند این است كه حركت عین بعضی از مقولاتی است كه حركت در آنها واقع می شود و عین بعضی از مقولاتی كه حركت در آنها واقع می شود نیست. آن دو مقوله ای كه حركت عین آنهاست و حركت در آنها واقع می شود مقوله ی أن یفعل و أن ینفعل است. بعد می گوید: «و لهذا یمتنع أن تقع الحركة فی شی ء منهما» : لهذا حركت در اینها محال است.

این سخن درست نیست زیرا شما می گویید بعضی گفته اند حركت عین مقوله ای است كه حركت در آن واقع می شود و بعد می گویید این در همه جا درست نیست و تنها در بعضی موارد درست است و آن در مقوله ی أن یفعل و أن ینفعل است. پس در اینجا حركت، عین مقوله ای است كه حركت در آن واقع می شود و این با جمله ی بعدی كه می گویید لهذا در این مقولات حركت واقع نمی شود نمی سازد. این یك تضاد و تناقض ظاهری در كلام مرحوم آخوند است و البته مقصود روشن است ولی اگر كسی بخواهد مؤاخذه ی لفظی و عبارتی بكند این تناقض هست. مقصود ایشان این است كه حركت، عین بعضی از مقولات است كه در آن مقولات حركت نیست و حركت غیر بعضی از مقولات است و در آن مقولات است كه حركت واقع می شود.