بعد در اینجا مطلبی آمده است كه می تواند یك نوع تشبیه باشد همچنان كه می تواند.

بیان جدیدی باشد همان طور كه حاجی گفته است. می گوید ما مسئله ی دیگری را در اینجا مطرح می كنیم و آن مسئله ی «مشخِّصات» است. در هر جا كه یك طبیعت، افراد متعدد و متكثری داشته باشد كثرت افراد بدون مشخصات یعنی بدون یك سلسله اموری كه «مابه الامتیازِ» یك شخص از سایر اشخاص باشد امكان پذیر نیست. اگر یك طبیعت به نحوی باشد كه افرادش «صرف الحقیقه» و «صرف الطبیعه» باشند، یعنی مشخِّصات بالخصوص نداشته باشند، محال است كه این طبیعت افراد متكثر پیدا كند و قهراً طبیعتی منحصر در فرد می شود. لهذا حكما معتقدند كه در عالم مجردات، هر طبیعتی منحصر در فرد خودش است یعنی یك طبیعت و ماهیت دارای بیش از یك فرد نیست.

در عالم طبیعت كه یك ماهیت می تواند افراد متعدد داشته باشد از این جهت است كه هر فردی می تواند مشخصات مخصوص به خود داشته باشد. مثلاً افراد انسان در عین اینكه در ماهیت انسانیت شریك هستند، هر كدام مشخصاتی دارد كه فرد دیگر ندارد. این مشخصات «مابه الامتیاز» آن هستند. اینكه این انسان الان در اینجا قرار گرفته است و نه در جای دیگر، یا محاذاتش با شی ء دیگر چنین است، امری است كه امكان ندارد بیش از یك فرد دارای آن باشد. معمولاً فلاسفه اموری مانند زمان، مكان، وضع، كم، كیف و امثال آن را كه عارض فرد می شوند، «مشخِّصات» می نامند و معتقدند كه طبیعت به خاطر این امور شخص شده است.

مرحوم آخوند این را قبول ندارد بلكه آنچه را فارابی گفته است و با مسلك خودش خوب جور درمی آید می پذیرد. طبق این نظریه، ملاك تشخص خود وجود است نه این اموری كه ذكر كردیم. این طور نیست كه انسان به علاوه ی كم، به علاوه ی كیف و مانند آن می شود جزئی. اگر میلیونها خصوصیت اینچنینی بر ماهیت اضافه كنیم از كلیت خارج نمی شود. جزئی شدن تنها به وجود است و وجود هم عین واقعیت است. ایشان آنچه دیگران مشخصات می دانند «اَمارات تشخص» می نامد.

البته مرحوم آخوند گاهی در كلمات خودش همان تعبیر دیگران را به كار می برد و از امارات تشخص به «مشخصات» تعبیر می كند كما اینكه در اینجا هم این كلمه را به كار برده است. این امور را چه مشخص بدانیم و چه از لوازم و امارات تشخص، به هر حال وجود اینها در وجود یك فرد معتبر است؛ یعنی یك فرد بدون داشتن این مشخصات، خودش خودش نیست.