اساساً مفهوم تا در مرحله ی ذهن است ولو اینكه ماهیت كلی نباشد، یعنی حتی همان مفهومی كه ما به آن ماهیت جزئی می گوییم كلی است. شیخ هم به این نكته توجه كرده است كه حتی تصوراتی كه ما از جزئیات داریم قابل صدق بر كثیرین است.

مثلاً شخص معینی مثل آیت اللّه بروجردی را كه صورتی از ایشان در ذهن شما هست در نظر بگیرید. ممكن است كسی بگوید این یك تصور جزئی است زیرا جز بر فرد واحد صدق نمی كند، در حالی كه چنین نیست. این یك امری است كه چون جز یك فرد واحد در خارج ندارد بر بیش از یك فرد صدق نمی كند ولی اگر به فرض محال بشود همان شخص را تكثیر كرد و یك شخص در خارج با حفظ همه ی مشخصات، دو شخص یا ده شخص بشود، این تصور ذهنی از صدق بر افراد دیگر ابا ندارد. لذا جزئی بودن غیر از تشخص است گرچه در اصطلاحات گاهی جزئی بودن را با تشخص یكی می گیرند.

جزئی بودن كه در مقابل كلی بودن است از «معقولات ثانیه ی منطقی» است و عارض مفهوم است در ذهن: «المفهوم إن امتنع فرض صدقه علی كثیرین فجزئیٌ و الاّ فكلیٌ. » جزئیت مثل كلیت صفت مفهوم است. اگر ما به شی ء خارجی مثل وجود خارجی زید «جزئی» اطلاق می كنیم یك نوع مسامحه ی در تعبیر است. مفهوم زید یك مفهوم جزئی است اما تشخص امر دیگری است. آن چیزی كه به شی ء در خارج وحدت و واقعیت می دهد و ملاك تمیّز واقعی آن از اشیاء دیگر است- كه در این صورت شی ء فقط خودش است و غیر خودش نمی تواند باشد- نفس واقعیت یعنی همان «وجود» است. ماهیت از آن جهت كه ماهیت است ملاك تشخص نیست.

چنان كه گفتیم این حرف را فارابی بالاجمال گفته و مرحوم آخوند آن را دنبال كرده است.

پس رابطه ای كه قدما میان اعراض و جوهر قائلند این است كه اعراض مشخِّص جوهر است ولی بعد این قول ابطال شده است. مرحوم آخوند می گویدملاك تشخص وجود است و همان وجودی كه ملاك تشخص است و همان وجودی كه مشخِص معروض است، در آنِ واحد، هم مصداق جوهر است و هم مصداق اعراض آن جوهر. یك وجود واحد است كه مصداق انسانِ متكیّفِ متكمّمِ متحیّزِ ذی وضعِ ذی متی و چنین و چنان است. بنابراین وقتی تمام چیزهایی را كه «مشخِّصات» می نامند با جوهر در نظر بگیریم همه به منزله ی عناوین مختلف شی ء واحد می شوند. پس در اینجا باز یك قدم برداشته ایم برای اینكه كثرت جوهر و عرض را از بین ببریم.