بسم اللّه الرحمن الرحیم.
فی أن اقدم الحركات الواقعة فی مقولة عرضیة و أدومها هی الوضعیة.
المستدیرة و هی ایضا اتمّها و اشرفها.
«اما أنها اقدم الحركات فلأنّ الحركة فی الكم مثل النمو و الذبول یفتقر. . . »
[1].
این فصل كه فصل مهمی نیست و حتی می توان گفت فصل لازمی هم نیست، تحت
این عنوان است كه در میان حركات عرضیه- یعنی چهار نوع حركت عرضی در
مقولات أین، كیف، وضع و كم- یك حركت است كه اقدم، ادوَم، اتم و اشرف همه ی
حركات عرضی دیگر است. روشن است كه حساب حركت جوهری جداست.
«اقدم از همه ی حركات است» یعنی تقدم زمانی بر همه ی حركات دارد و «ادوم از
همه ی حركات است» یعنی دوامش بیشتر است. «اتم است» یعنی تمامتر است و هیچ
گونه نقص و ناتمامی در آن نیست (ناتمامی به معنی این است كه امكان یك حركتی
در متحرك باشد و متحرك آن حركت را انجام ندهد) و حتی اشرف همه ی حركات.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج11، ص: 578
دیگر است. آن حركت عبارت است از «حركت وضعیه ی مستدیره» . مقصود فلاسفه از
«حركت وضعیه ی مستدیره» یا «حركت وضعی دوری» چیزی است كه قدما به آن
حركت فلك می گفتند چون به عقیده ی آنها تنها حركت وضعیِ مستدیری كه دوام دارد
حركت فلك است كه البته امروزه [حتی اصل وجود فلك ] مورد انكار است.
حال چرا این حرف را می زنند كه حركت وضعی دوری حركتی است كه اقدم،
ادوم، اتم و اشرف سایر حركات است و به عبارت دیگر این مقدمه برای چیست؟
ذكر این مقدمه برای این است كه بعد از این فصل، فصول مربوط به زمان شروع
می شود كه بحث فوق العاده مهمی است و ذكر این بحث برای قدما كه قائل به حركت
در جوهر نبودند لازم و ضروری بوده است گرچه پرداختن به این بحث برای مرحوم
آخوند چنین ضرورت و لزومی ندارد. در فصلهای آینده، ما روی این قضیه بحث
خواهیم كرد و در آنجا بعضی از محشّین نظریه ای در همین زمینه دارند
[2].
حال ببینیم چرا حركت وضعیِ مستدیره ی فلك بر فرض وجود، اقدم، ادوم، اتم و
اشرف حركات عرضی است. این را به طور خلاصه عرض می كنیم.
اما اینكه حركت وضعی دوری اقدم است از این جهت است كه سایر حركات یا
حركتِ دركمّ است یا در كیف و یا در أین. حركت كمّی بر حركت أینی توقف دارد و
حركت أینی بر حركت وضعی متوقف است. پس حركت وضعی بر حركت أینی و نیز
بر حركت كمّی تقدم دارد. حركت كیفی هم همین طور است یعنی متوقف بر حركت
أینی است. نتیجه این است كه حركت وضعی اقدم از هر سه نوع حركت دیگر یعنی
حركات أینی، كمّی و كیفی است. بیان مطلب چیست؟
[1] .
اسفار ، ج 3، مرحله ی 7، فصل 29، ص 113.
[2] . [در ادامه ی همین جلسه ذیل عنوان «اثبات حركت وضعی دائمی» اشاره ی كوتاهی به نظر مرحوم
علامه ی طباطبایی در این زمینه شده است. ]