بسم اللّه الرحمن الرحیم.
فی أن الفعل مقدم علی القوة.
«إن الفصول الماضیه أوهمت أنّ القوة. . . »
[1].
این بحث با اینكه به عنوان فصلی مستقل آورده شده است، دنباله ی بحث گذشته است.
ما در بحث گذشته گفتیم كه «كل حادث مسبوق بقوة و مادة تحملها» . قبل از هر حادثی
قوه ی آن و نیز ماده ای كه حامل آن قوه است وجود دارد. پس ما در واقع تقدم قوه را بر
فعلیت اثبات كردیم كه ضمناً اثبات تقدم ماده بر صورت هم بود، چون وقتی فعلیتِ
آینده را نسبت به امكان می سنجیم می گوییم فعلیت، و وقتی نسبت به ماده
می سنجیم می گوییم «صورت» . پس، از بحث گذشته چنین نتیجه گرفته شد كه قوه
بر فعلیت، و نیز ماده بر صورت تقدم دارد. حال سؤال این است كه آیا مطلب از این
قرار است كه همیشه و از هر لحاظ ماده مقدم بر صورت است و قوه مقدم بر فعلیت؟
البته مرحوم آخوند بحث را تحت عنوان تقدم صورت بر ماده طرح نكرده است بلكه.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج11، ص: 220
فقط تحت عنوان تقدم فعلیت بر قوه بحث كرده است.
ایشان می گویند كسی نباید چنین برداشت كند كه قوه بر فعلیت تقدم مطلق دارد،
بلكه فعلیت بر قوه به انحایی از تقدم، متقدم است و قوه بر فعلیت به نوع خاصی از
تقدم متقدم است. قوه بر فعلیت، تقدم زمانی دارد؛ یعنی قوه ی هر چیزی اگر با فعلیتِ
همان چیز مقایسه شود بر آن تقدم زمانی دارد. یك شی ء در زمان اول بالقوه است و
در زمان دوم فعلیت پیدا می كند. مثلاً یك درخت در زمان قبل، بالقوه بوده است و
در زمان بعد بالفعل شده است. پس در امور جزئی و در امور خاص اگر در نظر
بگیریم، مطلب از این قرار است. ولی اگر قوه و فعلیت را از لحاظهای دیگر مقایسه
كنیم، انحای تقدم برای فعلیت بر قوه و به تعبیر دیگری كه ما گفتیم برای صورت بر
ماده وجود دارد.
[1] .
اسفار ، ج 3، مرحله ی 7، فصل 17، ص 56.