آقای طباطبایی دو نتیجه ی دیگر هم از همین بیان مرحوم آخوند گرفته اند كه هر دو نتیجه البته درست است. یك نتیجه همان است كه ایشان در نوشته های خودشان خیلی روی آن تكیه دارند، البته نه اینكه آن را به خودشان استناد بدهند بلكه به عنوان اینكه خود مرحوم آخوند كمتر این استنتاج را كرده است. مرحوم آخوند چنین استنتاج كرد كه وجود دو حاشیه دارد: فعلیت محض و قوه ی محض. آقای طباطبایی چنین استنتاج می كنند كه حركت طبیعت از مادیت محض شروع می شود و به مجرد پایان می پذیرد. این بحث در باب غایات مخصوصاً در باب حركت جوهریه خیلی مفید است. وقتی به مرحله ی تجرد رسید و در صدف خودش گوهر مجرد را پرورش داد این پایان حركت است و باز حركت به نوع دیگری شروع می شود.

نتیجه ی دیگری كه ایشان می گیرند و آن نتیجه هم نتیجه ی خوبی است این است كه می گویند همان طور كه شما نتیجه گرفتید كه جسم مركب از ماده و صورت است، یك نتیجه ی دیگر هم می توانید بگیرید و آن این است كه نوع تركب جسم از هیولی و صورت، تركب اتحادی است نه انضمامی. مرحوم آخوند در جلد دوم اسفار (چاپ قدیم) در اواخر جواهر و اعراض بحث بسیار مفصلی در این زمینه دارد كه آیا تركیب جسم از هیولی و صورت تركیب انضمامی است یا اتحادی؛ آیا هیولی و صورت مانند دو امری هستند كه در كنار یكدیگر قرار گرفته و به یكدیگر ضمیمهشده اند و یا در خارج متحدند؟ بنا بر انضمام، ایرادها و اشكالهایی پیش می آید و بنا بر اتحاد هم یك نوع ایراد و اشكال مطرح می شود ولی خود مرحوم آخوند بالاخره نتیجه گیری می كند كه تركیب هیولی و صورت اتحادی است. مرحوم آخوند می گوید اولین كسی كه قائل شده است كه تركیب جسم از هیولی و صورت تركیب اتحادی است شیخ صدرالدین دشتكی بوده است. بعد جلال دوانی و دیگران به او ایراد گرفتند ولی مرحوم آخوند این نظریه ی سید دشتكی را احیا كرد، و اثبات كرد كه نظریه ی او درست است. چنانكه گفتیم این استنتاج آقای طباطبایی هم نتیجه گیری خوبی است.

مرحوم آخوند در پایان این فصل جمله ای دارد كه هم از نظر عبارت و لفظ و هم از نظر ارتباط با مطلب قبل ایراد دارد كه دو احتمال برای رفع ایراد می توان داد. این مطلب را [هنگام تطبیق درس بر متن ] توضیح می دهیم.