ایرادی كه معمولاً مطرح می شود این است كه چه مانعی دارد حركت، ذاتی یك شی ء.

باشد؟ جواب این ایراد را در اینجا می دهند [1]. در صفات انتزاعی و اعتباری كه در واقع، قابل و مقبولی در خارج وجود ندارد و صرفاً انتزاع ذهن است نیاز به عامل خارجی نیست. نمی توان گفت اربعه برای اینكه زوج باشد نیازمند به عاملی است كه زوجیت را به آن بدهد. می گوییم زوجیت، ذاتی اربعه است. معنای ذاتی اربعه چیست؟ یعنی ماهیت اربعه به گونه ای است كه هر وقت ذهن این ماهیت را تعقل كند، در ظرف خودش این مفهوم انتزاعی زوجیت را از آن انتزاع می كند. زوجیت چیزی نیست كه در خارج بر اربعه اضافه شده باشد، بلكه موجود به وجود اربعه است و وجودش وجود انتزاعی است. در امور تحلیلیِ عقلی و به قول كانت در قضایای تحلیلی یعنی قضایایی كه در خارج تعددی [میان موضوع و محمول ] وجود ندارد، فقط ذهن است كه این كثرت را ایجاد می كند. سه ضلعی بودن مثلث ذاتی مثلث است. این چیزی در خارج نیست كه وجود عینی اش از وجود عینی مثلث جدا باشد [2]. آیا نسبت حركت به متحرك نسبت یك امر انتزاعی به منشأ انتزاع است كه بگوییم امری ذاتی است، یا نسبت قابل به مقبول خارجی است كه یك شی ء در ظرف خارج، شیئی را قبول می كند؟ دومی است [3].

مرحوم آخوند در چند سطر بعد می گوید: «فعلاً و قبولاً تجددییْن واقعیْن تحت مقولتین متخالفتین و هما مقولة أن یفعل و أن ینفعل» . می گوید فعل و قبول در اینجا غیر از فعل و قبولی است كه در امور انتزاعی است. موارد دیگری داریم كه فعل و قبول در واقع نیست ولی اتصاف هست. در مورد اتصاف ذات حق به صفات خودش همچنان كه خود مرحوم آخوند می گوید موصوف و صفت هست، ولی فعل و قبول نیست. حق، مافوق این فعل و قبولهاست. در باب ماهیت كه اتصاف هست ولی فعل و قبول نیست برای این است كه مادون فعل و قبول است.

---