بعد شیخ اشراق آمده این حرف را رد کرده و گفته است که نه، همان گونه که
تشکیک در کلیهای عرضی جایز است در کلیهای ذاتی هم جایز است. مثلاً ممکن
است که ما دو آب داشته باشیم و یکی آب تر باشد یعنی در آب بودن که همان
مابه الاشتراک آنهاست با یکدیگر اختلاف داشته باشند، و یا ممکن است دو انسان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج10، ص: 490
در انسان بودن- همان ماهیت انسان بودن- با یکدیگر اختلاف داشته باشند.
ضرورتی ندارد که هرجا که ما کلی مشککی داریم آن کلی مشکک با افراد خودش
نسبت عرضی داشته باشد نه نسبت ذاتی؛ بلکه ممکن است که «کلی» ذاتیِ افراد
خودش باشد و درعین حال تشکیک هم در آن وجود داشته باشد.
این همان مطلبی است که در اوایل همین کتاب
شرح منظومه خواندیم که
[1]:
اَلْمَیْزُ اِمّا بِتَمامِ الذّاتِ
اَوْ بَعْضِها اَوْ جا بِمُنْضَمّاتٍ
بِالنَّقْصِ وَالْکَمالِ فِی الْمَهِیَّة
اَیْضاً یَجوزُ عِنْدَ اْلِاشْراقِیَّة
که بیت دوم درباره ی همین مطلبی است که در اینجا گفتیم.
[1] . ما مکرراً گفته ایم که مطالب این گونه کتابها غالباً در رابطه با یکدیگر است که به خوبی روشن و درک می شود؛
یعنی یک سلسله مطالب دیگر باید بعد گفته شود تا آن مطلب قبلی روشن شود.