گفتیم که اینجا یک اشکال فنی و منطقی وارد است و طرح یک نوع تناقض شده
است و آن اینکه: این چه جور تقسیمی است که از قبیل تقسیم شی ء به خودش و
غیر خودش است؟ ! تقسیم شی ء به خودش و غیرخودش غلط است. مقسم همیشه
باید یک امر عام باشد که در ضمن همه ی اقسام وجود دارد. خود مقسم نمی تواند یک
قسم از خودش واقع شود که در این صورت یک شی ء خودش قسم خودش واقع
شده است و از این جهت که قسم است قسیم لنگه های خودش است و از این جهت
که مقسم است مقسم آن قسیمهاست، و نمی شود که یک شی ء هم قسیم اشیاء دیگر
باشد و هم مقسم آن اشیاء. پس در اینجا یک تناقض وجود دارد.
در آنجا مثالی آوردیم، گفتیم صحیح است که بگوییم کلمه اسم است، فعل است
و حرف است، ولی غلط است اگر بگوییم کلمه اسم است، فعل است، حرف است و
کلمه است. کلمه خودش دیگر قسمی از کلمه واقع نمی شود. در اینجا هم می گویید:
ماهیت یا لابشرط است یا بشرط لا است و یا بشرط شی ء. یک قسم شد ماهیت
لابشرط. می رویم سراغ مقسم؛ مقسم در اینجا چیست؟ می گویید ماهیت. خوب،
مگر غیر از این است که خود این ماهیت که مقسم است لابشرط است؟ خود این هم
ماهیتی است که هیچ قیدی ندارد. بنابراین، لابشرط، مقسم بشرط شی ء و بشرط لا
است نه اینکه لابشرط یک قسمی باشد در مقابل بشرط لا و بشرط شی ء. پس مقسم
چیست؟ چاره ای ندارید که بگویید ماهیت لابشرط؛ و لازم می آید که ماهیت
لابشرط، هم مقسم باشد و هم قسم. در اینجا چه باید گفت؟ باید گفت که تقسیم
غلط است؟ یا نه، تقسیم غلط نیست بلکه میان مقسم و قسم (که هر دو لابشرطاند)
تفاوت است؟
مجموعه آثار شهید مطهری . ج10، ص: 589