چرا. می گویند همین قدر که می گویید این انسان ممکن الوجود است پس امکان را بر این انسان حمل کرده اید، پس باید امکان وجود داشته باشد تا قابل حمل بر انسان باشد؛ یعنی باید انسان در خارج وجود داشته باشد، امکان هم در خارج وجود داشته باشد تا این امکانی که وجود دارد یعنی وجودِ امکان بر وجود انسان حمل شود، همان طور که اگر می گوییم جسم ابیض است باید جسم وجودی داشته باشد، بیاض هم وجودی داشته باشد تا وجود بیاض بر وجود انسان حمل شود. اگر

مجموعه آثار شهید مطهری . ج10، ص: 89

می گوییم زید قائم است، باید قیام وجودی داشته باشد، زید هم وجودی داشته باشد تا وجود قیام بر زید حمل شود. اینجا هم باید همین طور باشد. اگر غیر از این باشد معنی ندارد.

می گویند اگر شما بگویید اینها اعتباری است معنایش این است که اینها عدمی هستند. مثلاً امکان می شود یک امر عدمی (درخصوص «امکان» این اشکال را کرده اند) و حال آنکه امکان یک امر وجودی و عینی است. می گوییم چرا امکان عدمی و اعتباری نیست؟ می گویند برای اینکه اگر عدمی و اعتباری باشد پس اتصاف موضوع به آن و عدم اتصاف موضوع به آن هر دو علی السویه است. همین قدر که یک امری عدمی و اعتباری شد اتصاف موضوع به آن و عدم اتصاف موضوع به آن علی السویه است. شما می گویید الف ب است؛ ولی ب چیست؟ می گویید ب یک مفهوم عدمی و اعتباری است. اگر ب یک امر عدمی و اعتباری باشد پس چه فرق می کند که بگویید الف ب است یا بگویید الف ب نیست؟ چون به هرحال ب یک امر عدمی و یک امر اعتباری است.

در اینجا یکی از اساتید ما مطلب را به این نحو بیان می کرد و این مثال را ذکر می کرد؛ می گفت چه فرق است بین اینکه بگویید زید پول ندارد یا بگویید زید پول دارد ولی پول یک امر عدمی و اعتباری است؛ هر دو علی السویه است. من چه بگویم پول ندارم و چه بگویم پول دارم اما این پولی که دارم یک امر عدمی و اعتباری است، هر دو یکی است؛ درواقع و عین فرقی نکرده است.

پس اینها می گویند اگر امکان را یک امر اعتباری و عدمی بدانیم- که عدمی بودن درخصوص امکان گفته می شود- دیگر هیچ فرقی باقی نمی ماند میان اینکه بگوییم شی ء ممکن است و امکان عدمی و اعتباری است یا بگوییم شی ء ممکن نیست؛ همان طور که فرقی باقی نمی ماند میان اینکه بگوییم زید بی پول است یا زید پولدار است ولی پول امر عدمی و اعتباری است؛ هر دو یکی می شود.