1. در اینجا اولا یك ایراد خیلی واضح بر حاجی وارد است و آن این است كه
آمده است مقسم را از اول «عارض» قرار داده است، بنابراین، این معقولات
اختصاص پیدا می كند به معانی و مفاهیمی كه عارض یك امر دیگر هستند، یعنی
مثلا به اعراض خارجی تعلق می گیرد، چون اعراض خارجی هستند كه عارض اند؛
و یا اگر در مورد جواهر هم به كار برده شود، در جایی به كار برده می شود كه جزئی
از جوهر را مثلا می گوییم عارض جزئی از جوهر می شود، كه خودشان می گویند
جنس عارض فصل می شود و فصل عارض جنس می شود در ظرف ذهن.
به هر حال حاجی مقسم را عارض قرار داده است و حال آنكه ما یك اشیائی
داریم كه اینها اصلا به هیچ معنا عارض نیستند. «انسان» عارض چیزی نیست.
هیچكدام از ماهیات نوعیه عارض چیزی نیستند. اینها داخل كدام دسته اند؟ در
معقولات اولی یا معقولات ثانوی منطقی یا معقولات ثانوی فلسفی؟ به این ترتیبی
كه شما می گویید اینها داخل هیچكدام نیستند و حال آنكه به طور قطع جزء
معقولات اولی هستند. تمام ماهیات داخل در معقولات اولی هستند؛ اختصاص
ندارد به ماهیتی كه به نوعی عارض ماهیت دیگر شده باشد كه چون عارض شده
است از آن جهت كه عارض است یا معقول اولی است یا معقول ثانوی منطقی یا
مجموعه آثار شهید مطهری . ج9، ص: 399
معقول ثانوی فلسفی. این، ایراد اول كه این ایراد فقط بر حاجی وارد است و بر هر
كسی كه مقسم را عارض قرار داده است. این ایراد به مثل ملاصدرا وارد نیست. در
مورد شیخ هم كه گفتیم اصلا قضیه را به این صورت طرح نكرده است.
2. ایراد دوم این است كه این اتصاف و عروض كه میان اینها تفكیك كرده اید آیا
اینها اصلا دو امر تفكیك شدنی هستند؟ یعنی اگر ما موضوعی داشته باشیم و
محمولی، مثل «زید قائم» ، در اینجا میان زید و قیام یك رابطه ای هست، این رابطه را
به یك طرف كه نسبت بدهیم (به زید) اسمش «اتصاف» است و همین رابطه ی اتحادی
را كه به طرف دیگر (یعنی قیام) نسبت بدهیم اسمش «عروض» است. دو چیز نیست
كه ما هم اتصاف زید به قیام داشته باشیم در خارج، و هم عروض قیام برای زید كه
این هم در خارج است. اینها دو چیز نیست تا ما بیاییم تفكیك بكنیم و بگوییم در
اینجا اتصاف در خارج است و عروض در ذهن. بله، می شود این را به نحو دیگری
توجیه كرد كه این فقط یك اصطلاح است كه البته این را خود حاجی هم در
تعلیقاتش بر اسفار گفته است. شاید از كلمات ملاصدرا هم بشود همین را استنباط
كرد كه اتصاف و عروض كه در اینجا می گوییم، اینها دو اصطلاح است و اینها را
نباید با یكدیگر اشتباه كرد
[1]. این دو اصطلاح مربوط است به بحث وجود محمولی و
وجود رابط كه اجمالا به آن اشاره می شود.
[1] . - یعنی دو اعتبار نیست؟
استاد: خیر، دو اعتبار نیست، دو اعتبار از شی ء واحد نیست. دو اصطلاح است نه اینكه
نسبت میان موضوع و محمول كه از ناحیه ی محمول می گوییم «عروض» و از ناحیه ی
موضوع می گوییم «اتصاف» دو چیز باشد. این، دو نسبت نیست، یك نسبت است.