یک مطلب دیگری در اینجا هست که باز به «اصطلاح» برمی گردد و آن این
است که گاهی امکان استعدادی را «امکان وقوعی» می گویند. چون این اصطلاح در
کلمات حکما می آید (البته کم استعمال می شود) و در کلمات اصولیین هم هست لذا
آن را توضیح می دهیم. اتفاقاً امکان وقوعی هم دو اصطلاح دارد:
1. در یک اصطلاح وقتی امکان وقوعی می گویند مقصود همین امکان استعدادی
است.
2. در اصطلاح دیگر، امکان وقوعی به این معناست که می گویند چیزی را
می گوییم امکان وقوعی دارد که از وقوع آن محالی لازم نمی آید یا از عدم آن محالی
لازم نمی آید. «ممکن ذاتی» یعنی یک شیئی که بالذات محال نیست یعنی ذاتش
مناط امتناع نیست. «ممتنع ذاتی» یعنی چیزی که ذاتش مناط امتناع است. «ممکن
وقوعی» این است که یک شی ء علاوه بر اینکه خود ذاتش ممتنع نیست مستلزم یک
امر ممتنع هم نیست؛ ممکن است یک شی ء خودش فی حد ذاته محال نباشد ولی
مستلزم یک امر دیگری باشد که آن امر دیگر محال است و غالباً محالها این جور.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج10، ص: 219
است؛ غالباً محالها چیزهایی هستند که خودشان فی حد ذاته مورد حکم عقل به
امتناع نیستند بلکه به دلیل اینکه مستلزم یک امر دیگری هستند که آن امر دیگر
خودش محال است آنها محالند. از این جهت است که می گویند امکان وقوعی یعنی
اینکه شی ء علاوه بر اینکه امکان ذاتی دارد و خودش فی حد ذاته محال نیست
مستلزم یک امر محال هم نیست. امتناع وقوعی یعنی چه؟ امتناع وقوعی به این
صورت تعریف می شود: «مایلزم منه امر محال» .