سبق بالرتبه اختصاص به ترتیبهای مکانی ندارد؛ در ترتیبهای عقلی هم عیناً
همین حساب هست. مثلاً به حسب آن جهان بینیِ قوه و فعل و ماده و صورتی که
قدما داشتند، در باب مقولات، در مقوله ی جوهر، اشیاء را اینچنین طبقه بندی
می کردند که جوهر چند قسم است: عقل، نفس، جسم، ماده و صورت. بعد می گفتند
جسم بماهو جسم یک تعین خاص پیدا می کند و می شود «معدن» ؛ تعین دیگری
یعنی در واقع صورت جدیدی- صورت نوعیه ی علاوه ای- پیدا می کند و می شود
«نبات» (که باز نبات هم خودش می تواند صورتهای نوعیه باشد) ؛ باز صورتهای
دیگری پیدا می کند، می شود «حیوان» ؛ و باز صورتهای دیگری پیدا می کند، می شود
«انسان» که انسان را «نوع الانواع» می نامیدند.
در اینجا ترتیب از این قرار است: انسان، حیوان، نبات، معدن، جسم. اگر از آن
طرف شروع کنیم می گوییم: جسم، معدن، نبات، حیوان، انسان. در اینجا یک ترتیبی
در کار است؛ این ترتیب به هم نمی خورد. ولی وقتی که می گوییم آیا نبات مقدم است
بر حیوان یا حیوان مقدم است بر نبات، جواب این است که شما نسبت به کدام طرف
می خواهید بگویید؟ اگر نسبت به جسمیت می خواهید بگویید، جواب این است که
مجموعه آثار شهید مطهری . ج10، ص: 471
نبات بر حیوان مقدم است یعنی نسبت نبات به جسمیت مقدم است بر نسبت حیوان
به جسمیت؛ یعنی نبات اقرب به جسمیت است تا حیوان. اما اگر انسان را به عنوان
مبدأ اعتبار کنیم قضیه برعکس می شود؛ حیوان به انسان نزدیکتر است تا نبات.
بنابراین تقدم و تأخر رتبی یا ترتیبی، اختصاص به امور مکانی و جسمانی
ندارد. وقتی که در اینجا یک شی ء را که هم جسم است هم معدن است هم نبات
است هم حیوان است و هم انسان درنظر می گیریم و مثلاً می گوییم نبات اقرب به
جسمیت است تا حیوان، در اینجا یک امر مکانی در کار نیست؛ چون در خارج، آن
شیئی که موجود است جسمیتش عین معدنیتش است، معدنیتش عین نباتیتش
است، نباتیتش عین حیوانیتش و حیوانیتش عین انسانیتش است؛ یعنی در خارج،
اینها روی هم چیده نشده است که بعد بخواهیم یک ترتیب مکانی برایش قائل
شویم.