جعل تألیفی یا جعل مؤلَّف یعنی «جعلُ شی ءٍ شیئاً» . یک وقت الف مجعول است، یُجْعَلُ الالف است و یک وقت یُجْعَلُ الالف ب است. این دومی را «جعل مرکّب» یا «جعل مؤلّف» می نامیم. پس فرق است بین «جعل الشی ء» و «جعل شی ءٍ شیئاً» .

حال اگر بگوییم جعل به ماهیت تعلق می گیرد، یک وقت علت، جعل انسان می کند و یک وقت جعل الانسان انساناً می کند؛ یعنی جعلی که به ماهیت تعلق می گیرد یک وقت به صورت بسیط است و یک وقت به صورت مرکب. آنچه که نامعقول است این است که جعل ماهیت به نحو مرکب باشد. این است که به نظر شما امری محال می آید. جعل الماهیة ماهیةً امر محال است ولی جعل الماهیّة امر معقول است. شما خیال کرده اید علت که می آید ماهیت را ماهیت قرار می دهد، یعنی ماهیت را به نحو مرکب جعل می کند. شما خیال کرده اید العلّة یَجعل الماهیةَ ماهیةً، پس باید اول ماهیت وجود داشته باشد تا بعد ماهیت بشود. چیزی که هست که دومرتبه خودش خودش قرار داده نمی شود. و همچنین جعل الوجود وجوداً یعنی جعل وجود به جعل تألیفی هم محال است.

ولی اشتباه شما در غفلت از این نکته است که هم جعل الماهیة به نحو بسیط معنی دارد و هم جعل الوجود به نحو بسیط معنی دارد. پس اینکه شما گفتید که آیا این جعل الماهیة ماهیةً است یا جعل الوجود وجوداً؟ جوابش این است که هیچکدام از اینها نیست. ما اگر درباب جعل قائل به جعل ماهیت بشویم مثل آنهایی که قائل به جعل ماهیت شده اند می گوییم جعل ماهیت شده است نه جعل الماهیة ماهیةً؛ و اگر قائل به جعل وجود باشیم مثل اصالت وجودی ها می گوییم جعل وجود شده است نه جعل الوجود وجوداً. آنچه که محال است این است که جعل الماهیة ماهیةً یا جعل الوجود وجوداً بشود نه اینکه جعل الماهیة یا جعل الوجود بشود.

این جواب مطابق بیانی بود که در اینجا آمده است. مطابق بیانی که ما از خارج می کردیم که آیا موجود موجود می شود یا معدوم موجود می شود، جواب آن بسیار واضح است؛ جواب این است که هیچکدام. شما خیال کرده اید علت وقتی جعل وجود می کند موجود را موجود می کند و یا معدوم را موجود می کند. اینها هر دو

مجموعه آثار شهید مطهری . ج10، ص: 172

جعل تألیفی است. هیچکدام از اینها درست نیست، بلکه علت، جعل نفس وجود می کند نه اینکه وجود را وجود می کند. معنای جعل نفس وجود این است که وجودی را جعل می کند که این وجود عین ارتباط به علت است.

اینجاست که ما باید یک بیان دیگری- که در اصول فلسفه ذکر کرده ایم و کس دیگری هم به آن بیان ذکر نکرده است- برای توضیح این مطلب ذکر کنیم تا مطلب کاملاً روشن بشود و آن، مطلب فوق العاده مهمی است.