بحث درباره ی مسأله ای است كه تحت عنوان دفع شبهه ی معدوم مطلق عنوان
می شود كه در درس گذشته هم مقداری درباره ی آن بحث كردیم. به نظر می رسد این
مسأله از نظر ریشه ی تاریخی از منطق- در بحث قضایا- پیدا شده و به فلسفه رسیده
است، زیرا در بحث قضایا این سخن مطرح می شود كه در هر قضیه ای ناچار است كه
محكوم علیه در ذهن بیاید و برای ذهن معلوم و متصوّر باشد. آن وقت در آنجا
شبهه ای تحت عنوان شبهه ی مجهول مطلق طرح شده است كه بنابراین اگر چیزی
به طور مطلق مجهول باشد قابل اینكه از او خبر داده بشود نیست؛ هر چه كه از او خبر
داده می شود باید به وجهی برای ذهن معلوم باشد؛ و حال آنكه خود همین نوعی خبر
است درباره ی مجهول مطلق. اگر این مطلب درست باشد كه «المجهول المطلق لا یخبر عنه»
خود همین نوعی خبر است كه از مجهول مطلق داده ایم. آیا این قضیه كه می گوییم:
«المجهول المطلق لا یخبر عنه» قضیه ای است صادق یا قضیه ای است كاذب؟ اینكه
قضیه ای است صادق قابل بحث نیست؛ یعنی شك ندارد كه اگر شیئی مجهول من كلّ
وجه باشد، یعنی ذهن هیچ التفاتی به هیچ نحو به او پیدا نكند خبر دادن از او هم محال
مجموعه آثار شهید مطهری . ج9، ص: 550
است. ولی در عین حال كه می دانیم خبر از مجهول مطلق محال است باز می بینیم
همین خودش می شود یك خبر، و خبر از مجهول مطلق است
[1]. از یك طرف شما در
همین قضیه حكم می كنید كه امكان خبر دادن از مجهول مطلق وجود ندارد، و این
قضیه ای است صادق، در حالی كه خود همین قضیه خودش را نقض می كند، زیرا
خبری است از مجهول مطلق به اینكه خبری از او داده نمی شود.
این شبهه ای بوده است كه در آنجا آمده است و در كتابهای منطقی مثل شرح
مطالع در اوایل باب تصورات این مسأله مطرح شده است. بعد آمده اند این را در
معانی و مفاهیم دیگر هم سرایت داده اند، از جمله در مورد معدوم مطلق تحت عنوان
«المعدوم المطلق لا یخبر عنه» ؛ یعنی آنچه كه معدوم مطلق باشد خبر دادن از او محال
است؛ كه اگر در شبهه ی معدوم مطلق خوب دقت كنیم می بینیم ریشه اش همان مجهول
مطلق است؛ یعنی گو اینكه ما آن را تحت عنوان «معدوم مطلق» ذكر می كنیم ولی
در واقع یك مسأله ی جدیدی نیست. معدوم مطلق یعنی آنی كه نه در ذهن وجود دارد
نه در خارج و نه در هیچ ظرفی، پس شامل معدوم بودن در ذهن هم هست. معدوم
بودن در ذهن مساوی است با مجهول بودن از برای ذهن. پس معدوم مطلق اوسع از
مجهول مطلق است. ولی اشكال در مورد معدوم مطلق هم به علت سایر مصادیقش
نیست، به علت آن مصداق «معدوم بودن در ذهن» اش است
[2]. بنابراین گو اینكه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج9، ص: 551
صورت قضیه فرق می كند ولی ریشه و مناط اشكال همانی است كه در آنجا گفته اند.
این است شبهه ای كه معمولا تحت عنوان شبهه ی معدوم مطلق بیان می كنند. در منطق
بیشتر تحت عنوان «مجهول مطلق» بیان می شود و در فلسفه تحت عنوان «معدوم
مطلق» . آنها كه در باب قضایا بحث می كنند و بحثشان مستقیما به معلوم بودن و
مجهول بودن موضوع توجه دارد مسأله را تحت عنوان «مجهول مطلق» ذكر می كنند
و اینها كه بحث از وجود و عدم می كنند به مناسبت اینكه بحثشان درباره ی وجود و
عدم است و یكی از مسائلی كه در باب اعدام باید جواب آن را بدهند شبهه ی معدوم
مطلق است لذا مسأله را تحت عنوان «معدوم مطلق» بیان می كنند. ریشه ی اشكال
یكی بیشتر نیست.
[1] . - ولی آیا واقعا این خبر است؟ !
استاد: خبر كه هست. آیا می توانید بگویید خبر نیست؟ به چه بیان می توانید بگویید؟
- این قضیه دلالت می كند بر اینكه نمی شود از او خبر داد.
استاد: بالاخره خود همین باز یك خبری است. مگر «خبر» خودش موضوع یك خبر
واقع نمی شود؟ همین قول آقایان منطقیین كه قضایا را طبقه بندی می كنند و می گویند
قضیه یا حملیه است یا شرطیه و قضیه شرطیه یا متصله است یا منفصله و. . . ، در همه ی این
خبرها و قضایا «قضیه» و «خبر» موضوع واقع شده است. اگر شما می گویید: «زید قائم»
یا می گویید: «السماء فوق الارض» این خودش خبر است. اكنون می توانید یك خبر بدهید
از خبرهای خودتان، بگویید: «كلّ خبری صادق» یا بگویید: «كلّ خبری كاذب» یا بگویید:
«بعض خبری صادق و بعض خبری كاذب» . اینها همه خبر است. وقتی می گویید: «كل خبری
صادق» (هر خبر من صادق است) این خبری است كه موضوعش خبرهای شماست.
در باب خبر كه شرط نشده است كه موضوعش خبر نباشد؛ یعنی آنچه كه در ماهیت خبر
معتبر است در این خبرها هم هست.
[2] علتش این است كه مجهول مطلق ممكن است در خارج وجود داشته باشد و در ذهن مجهول باشد، ولی معدوم مطلق در هر دو- هم در ذهن و هم در خارج- معدوم است.
استاد: بله، در هر دو.