و اما حل اشكال: شما گفتید كه ما از معدوم خبر می دهیم و حال آنكه از لا شی ء
نمی شود خبر داد، پس معدوم شی ء است. این را جواب می دهیم به اینكه این حرف
همان شبهه ی معدوم مطلق است
[1]و ما این شبهه را كه می گویید ما از معدوم [مطلق ]
خبر می دهیم حل می كنیم؛ می گوییم: آیا از معدوم مطلق خبر می دهید، یعنی
معدومی كه هم در ذهن معدوم باشد و هم در خارج و هیچ خبری از او نباشد نه در
ذهن و نه در خارج؟ اگر چنین باشد هیچ وقت خبر داده نمی شود. هر وقت شما از
معدوم خبر می دهید از معدوم در خارج و موجود در ذهن خبر داده اید و به اعتبار
وجودش در ذهن است كه مخبر عنه واقع می شود. مثلا اگر شما خبر می دهید از «بحر
من زیبق» این معدوم در خارج است ولی موجود در ذهن است. این به اعتبار مرحله ی
ذهن وجود دارد و به اعتبار وجود ذهنی خودش است كه موضوع واقع شده است و
حال آنكه آنچه كه عقل می گوید محال است مخبر عنه واقع بشود آنی است كه نه در
ذهن موجود باشد و نه در خارج (المعدوم المطلق- یعنی اللاموجود فی الخارج و اللاموجود
فی الذهن- لا یخبر عنه)
[2]. حتی بعد ما در شبهه ی معدوم مطلق (یعنی همین شبهه ای كه
الآن طرح كردیم و گفتیم بعد باز روی آن بحث می كنیم) می گوییم نه فقط از معدوم
خبر می دهیم، بلكه ما می توانیم از خود معدوم مطلق هم خبر بدهیم، با اینكه از
معدوم مطلق نمی شود خبر داد؛ می گوییم: «اللاموجود فی الخارج و فی الذهن كذا» ؛
می توانیم یك كذائی برایش ثابت كنیم. ولی همان «اللاموجود فی الخارج و
فی الذهن» در عین حال موجود فی الذهن است؛ یعنی به حسب حمل اولی لا موجود
فی الذهن است و واقعیتش موجود فی الذهن است. همان كه شما می گویید:
«اللاموجود فی الخارج اللاموجود فی الذهن» ، فی عین أنّه لا موجود فی الذهن موجود
فی الذهن. آن، هم لا موجود فی الذهن است (به حمل اولی) و هم موجود فی الذهن
مجموعه آثار شهید مطهری . ج9، ص: 465
است (به حمل شایع) . به اعتبار اینكه موجود در ذهن است موضوع قضیه واقع شده
است و به اعتبار اینكه مفهومش مفهوم لا موجود فی الذهن است او واقعا لا موجود
فی الذهن است، كه حالا بعد در بحث معدوم مطلق این را طرح خواهیم كرد
[3].
این، یك برهان بود [در ردّ] كسانی كه قائل به ثبوت معدومات اند.
[1] . این مثال لا شی ء و لا ثابت هم در شبهه ی معدوم مطلق خواهد آمد.
[2] . البته می دانم كه در اینجا این شبهه پیش می آید كه چطور این، هم معدوم است و هم موجود؟
- تفاوت حمل باید باشد.
استاد: بله، مسأله تفاوت حمل است.
[3] . - این مثل همان اجتماع نقیضین است.
استاد: بله، مثل همان است. شریك الباری نیز همین طور است، كه چون بعد در باب
معدوم مطلق در این باره بحث خواهیم كرد در اینجا دیگر زیاد روی آن بحث نمی كنیم.