مطلب دیگری كه شیخ در اینجا بیان كرده و مطلب درستی است این است كه
«الوحدة و الوجود (یا) الواحد و الموجود متساوقان» . یعنی چه؟ یعنی «واحد» و
«موجود» دو مفهوم كلی هستند همدوش یكدیگر؛ كلّ ماهو واحد حقیقة موجود حقیقة،
و كلّ ماهو موجود حقیقة واحد حقیقة. بنابراین، كل ماهو موجود اعتبارا،
و كل ماهو واحد اعتبار موجود اعتبارا. نمی شود كه یك شئ حقیقتا واحد باشد و
اعتبارا موجود باشد، و نمی شود كه یك شئ حقیقتا موجود باشد و اعتبارا واحد. ایندو
از یكدیگر تفكیك پذیر نیستند. هر جا كه كثرت حقیقی است وحدتی وجود ندارد و
وحدت اعتباری است و قهراً وجودش هم اعتباری است. این مطالب را ما قبلاً به
مناسبتهایی كه راجع به «كلّی» بحث می كردیم آورده ایم. البته شیخ در ضمن كلام
خودش جمله ای دارد كه آن جمله قابل خدشه است. الآن دقیق یادم نیست ولی به
ذهنم می آید كه این جمله در كلمات ملاصدرا هم مورد خدشه و مناقشه قرار گرفته
مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 463
است، و با مدعای خود شیخ هم چندان جور درنمی آید
[1].
مواردی كه عرض كردم مربوط به مطالب شیخ در اینجا بود. آنچه كه لازم است
در اینجا بگویم و با فلسفه های امروز خیلی تماس دارد و مسأله ی مهمی هم هست، این
مسأله است: بنای كلام شیخ بر این است كه هر چه حقیقتا وجود دارد حقیقتا وحدت
دارد، و هر چه حقیقتا وحدت دارد حقیقتا وجود دارد. پس اگر چیزی واقعا وحدت
ندارد واقعا وجود ندارد یعنی وجودش امری اعتباری است. بنابراین بنای كلام شیخ و
قدما بر این مطلب است كه وجود و وحدت متساوق و همدوش یكدیگرند یعنی مصداقا
متساویند، نه به این معنی كه مفهوما مترادفند. فرق است میان دو كلی متساوی كه
مصداقا با هم متساویند- یعنی كل ما یصدق علیه هذا یصدق علیه ذاك و كل ما یصدق
علیه ذاك یصدق علیه هذا- و بین دو كلی كه مفهوما مترادفند و اختلافشان فقط در لفظ
است. شیخ در اینجا می گوید: اشتباه نكنید، ما می گوییم وجود وحدت متساوقند نه
مترادف؛ اینها مفهوما یكی نیستند، مفهومشان دوتاست. ما از «وحدت» یك معنا
می فهمیم و تصور می كنیم و صورت ذهنی «وحدت» برای ما یك صورت ذهنی است و
صورت ذهنی «وجود» برای ما صورت ذهنی دیگر، و آنهایی كه خیال كرده اند یك
مفهومند اشتباه كرده اند. همین جاست كه عرض كردیم شیخ جمله ای می آورد كه
قابل خدشه است. مدعا درست است امّا استدلالی كه در این زمینه می كند قابل
خدشه است.
[1] . - اگر افراد كثیر حقیقی است، كثیر هم كه از واحدها به وجود آمده حقیقی است.
استاد: واحدها حقیقی اند ولی كثیر حقیقی نیست و كثیر بماهو كثیر امری اعتباری است. كثرت اعتباری است و
وجود كثیر بماهو كثیر هم اعتباری است والاّ افرادش كه مسلّما حقیقی است.