هر چند ابتدا به نظر می رسد كه كوشش در بیان معنی و در تعریف «سعادت» از
قبیل توضیح واضحات است امّا تدریجا روشن خواهد شد كه تعریف صحیح
«سعادت» بسیار دشوار خواهد بود. این دشواری از آنجا پیدا می شود كه سعادت با
اموری از قبیل لذت و آرزو و موفقیت و رضایت بستگی كامل دارد. تعیین مفهوم
صحیح «سعادت» از میان این مفاهیم، خالی از اشكال نیست. این مطلب تدریجا از
مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 54
ضمن مطالب آینده روشن خواهد شد.
«سعادت» به حسب ریشه ی لغوی، متضمّن مفهوم عون و كمك است (عرب از آن
جهت به كسی كلمه ی «سعید» را اطلاق می كرده است كه علل و اسباب به كمك و
معاونت او آمده باشد) امّا به حسب عرف معنی سرور و خوشی و آسایش را می دهد.
«بهجت» نیز به معنی سرور و هم به معنی خرّمی و شكفتگی آمده است. قرآن
كریم می فرماید:
فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ [1].
ما به وسیله ی باران باغهای خرّم (یا باغهای سرور افزا) رویانیدیم.
در جای دیگر می فرماید:
وَ أَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ [2].
زمین از هر نوع گیاه خرّم (یا هر نوع گیاه سرور بخش) رویانید.
نقطه ی مقابل سعادت، شقاوت است. «شقاوت» به حسب ریشه ی لغوی و هم به
حسب مفهوم عرفی، معنی تعب و رنج و مشقّت می دهد و قهراً سعادت كه در عرف نقطه ی
مقابل شقاوت است معنی آسایش و سرور و خوشی را می دهد. اگر سعادت را
«آسایش» تفسیر كنیم صرفا جنبه ی منفی به آن داده ایم، مثل این است كه گفته باشیم
سعادت عبارت است از خلاصی از رنج. ولی اگر سعادت را «سرور و بهجت» تفسیر
كنیم جنبه ی مثبت به آن داده ایم یعنی سعادت تنها رنج و تعب و مشقّت نداشتن كه
مفهومی عدمی است نمی باشد، حالتی است اثباتی و ایجابی و وجودی. اگر تفسیر
اول صحیح باشد تقابل سعادت و شقاوت از قبیل تقابل عدم و ملكه است، و اگر تفسیر
دوم صحیح باشد تقابل آنها از قبیل تقابل تضادّ است.
نظر سومی هست و آن اینكه تقابل سعادت و شقاوت از قبیل تقابل عدم و ملكه
است اما از این نظر كه سعادت، وجودی و شقاوت عدمی است.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 55
حق این است كه از یك نظر هر دو وجودی و اثباتی و ایجابی هستند و تقابل آنها
از قبیل تضادّ است، و از نظر دیگر سعادت وجودی و شقاوت عدمی است. این دو نظر
بعداً تشریح خواهد شد.