اگر ما دو واجب (یا بیشتر) داشته باشیم، این دو واجب در واجب بودن با
یکدیگر اشتراک دارند. اکنون می پرسیم که آیا مابه الامتیازی میان آنها وجود دارد
یا ندارد؟ اگر دوتا باشند حتماً وجه امتیازی باید داشته باشند. این وجه امتیاز به دو
صورت می تواند باشد:
یکی اینکه وجه امتیاز، ذاتی آن دو باشد؛ یعنی در عین اینکه در بخشی از ذات با
هم اشتراک دارند در بخش دیگر امتیاز دارند. در این صورت در جنس با هم
مشترک و در فصل مختلفند. بنابراین اختلاف آنها «نوعی» می شود و واجب دارای
انواع متعدد می گردد.
دیگر اینکه امتیاز آنها در فرد باشد؛ یعنی یک نوع واجب بیشتر نباشد، اما همان
نوع دارای افراد مختلف باشد، که در این صورت طبعاً امتیازشان به اعراض خواهد بود.
حال فرض می کنیم که اختلاف واجبها در عوارض است؛ سؤال می کنیم: این
عوارض از کجا پیدا شده است؟ طبیعت اینها که یکی است و بنا بر طبیعتشان باید
اقتضائات یکسان داشته باشند. در افرادِ ممکن عوارض ناشی از عوامل خارجی است، اما واجب الوجود که نمی تواند تحت تأثیر عامل دیگر قرار گیرد. اگر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 113
واجب الوجودی در عالم باشد، آنچه را که دارد از ذات خود دارد.
فرض دیگر این بود که اختلاف در فصل باشد، یعنی بگوییم دو واجب داریم که
در یک جهت اشتراک دارند. آیا ملاک وجوب وجود، مابه الامتیاز است یا
مابه الاشتراک؟ اگر مابه الاشتراک همان ملاک وجوب وجود است، دیگر
مابه الامتیاز ملاک وجوب وجود نیست. . . می پرسیم: پیدایش این مابه الامتیاز از
کجاست. . .