در میان قدما این عقیده بود كه علّت انكشاف این است كه وجود ذهنی شبیه
وجود خارجی است یعنی همان «مماثلت» .
مادّیین امروز هم می گویند چون وجود خارجی علّت ایجاد اثری است در انسان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 275
كه همان علم اوست، به این جهت كاشفیّت هست؛ كه این سخن هم بسیار سست
است.
دیگر گفته اند كه علّت اینكه علم موجب آگاهی به معلوم است این است كه: نفس ماهیّت معلوم در اینجا ظهور دارد. البته این مطلب درستی است؛ شئ خارجی و
شئ ذهنی هر دو مصداق یك ماهیتند. امّا این كافی نیست، چون نظیر همان «تماثل»
می شود. زید و عمرو هر دو مصداق یك ماهیّتند. . .
للشّی ء غیر الكون فی الأعیان
كون بنفسه لدی الأذهان
برای مطلب راه حلّ دیگری هست.