در مجردات، وجود آنها عین علم [به ] آنها برای خداوند است؛ و نیز علم به هر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 365
موجود مجرد علم به مادون است، شهود او عین شهود اشیاء مادون است، چون هر
مادونی در مافوق خود وجود دارد. لذا موجودات عِلوی و مجرد کتابِ هم هستند،
یعنی در عین اینکه ذاتشان برای خودشان علم و معلوم است، در عین حال علم و
شهود به همه ی اشیاء مادون هستند.
در نظام عینی باید گفت: عُقِلَ فَوُجِدَ. حق تعالی به اعتبار علمش به صادر اول،
علت از برای وجود اوست. در مورد صادر دوم هم چنین است.
اما در نظام علمی، علم به صادر اول چگونه است؟ آیا آن هم عُقِلَ فوُجِدَ؟ یا این
که وجودُه نفسُ عقلِهِ؟ و این سخن خیلی خوبی است.
متأخرین همین سخن شیخ را گرفته و بر علیه او به کار برده اند؛ گفته اند تو نظامی
را قبول کرده ای که وجودش عین معقولیتش می باشد، پس چرا مثل این را در نظام
عینی پیاده نمی کنی؟
لذا گفته اند کأنّه شیخ علم باری را خوب حل نکرده است.