و ذكر أن الإنسان بحكم الفطرة واقع فی مقابلة العالم كله، و هو عالم صغیر، و العالم
إنسان كبیر؛ و لذلك صار حظّه من النفس و العقل أوفر. فمن أحسن تقویم نفسه و
تهذیب أخلاقه و تزكیة أحواله أمكنه أن یصل إلی معرفة العالم و كیفیة تألیفه؛ و من
ضیّع نفسه و لم یقم بمصالحها من التهذیب و التقویم خرج من عداد العدد و المعدود
و انحلّ عن رباط القدر و المقدور و صار ضیاعا هملا.
تعبیری عرفا دارند كه عالم انسان كبیر است و انسان عالم صغیر. البته در
تعبیرات دقیق تر عرفانی عكس این قضیه را می گویند؛ می گویند عالم انسان صغیر
است و انسان عالم كبیر. در خیلی جاها هم این مطلب آمده است. از جمله كسانی كه
در دنیای اسلام روی این مطلب خیلی تكیه كردند و از آنها به این طرف رواج بیشتری
یافته، اخوان الصفا هستند كه در رسائل خود روی آن تكیه كرده اند و خیلی از
تعلیماتشان بر همین اساس است. می گویند تعلیمات فیثاغوریان در تعلیمات
اخوان الصفا انعكاس پیدا كرده است.
گفتیم كه برعكس آنچه معروف است، در تعلیمات افلاطون مسأله ی سیر و سلوك و
تهذیب نفس و اینجور موارد نیامده؛ آن مقداری كه دیده می شود در تعلیمات
فیثاغورس است نه افلاطون. در تعلیمات فیثاغورس مطالبی مربوط به تهذیب نفس-
كه در واقع نوعی عرفان است- یافت می شود. آن روز هم عرض كردیم كه فیثاغورس
شخصیتی است چند بعدی. بعدی از او ریاضی دان را نشان می دهد؛ بعد دیگرش او را
فیلسوف نشان می دهد؛ بعد روحی و فكری او را اگر نگاه كنیم به یك نفر پیغمبر و
عارف شبیه است، تعلیمات پیامبرانه دارد، به مسائلی نظیر معاد و قیامت و تهذیب نفس
و عالم بقا و حتی چیزی نظیر عالم مثال هم معتقد بوده. روش او هم یك نوع روش
زاهدانه بوده و به یك نوع اشتراكیت زاهدانه قائل بوده است. بعد هم جمعیت تشكیل
داد و پیرو پیدا كرد؛ تقریبا امت پیدا كرد. [معتقد است اگر كسی تهذیب و تزكیه ی نفس
مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 541
كند] به راز عالم كه عدد و مقدار است پی می برد.
و ربما یقول: النفس الإنسانیة تألیفات عددیة أولحنیة؛ و لهذا ناسبت النفس مناسبات
الألحان، و التذّت بسماعها و طاشت، و تواجدت باستماعها و جاشت. و لقد كانت قبل
اتصالها بالأبدان قد أبدعت من تلك التألیفات العددیة الاولی، ثم اتّصلت بالأبدان؛
فإن كانت التهذیبات الخلقیة علی تناسب الفطرة، و تجردت النفوس عن المناسبات
الخارجة اتّصلت بعالمها، و انخرطت فی سلكها علی هیئة أجمل و أكمل من الأول، فإن
التألیفات الاولی قد كانت ناقصة من وجه حیث كانت بالقوّة، و بالریاضة و المجاهدة
فی هذا العالم بلغت إلی حد الكمال خارجة من حد القوة إلی حد الفعل.
معتقد است كه نفس هم جز تألیفات عددی و آهنگ چیز دیگری نیست. به همین
جهت است كه نفس انسان از آهنگهای موسیقی خوشش می آید و تحت تأثیر قرار
می گیرد، چون خودش هم حقیقت لحن و آهنگ است. و از جمله ی «و لقد كانت. . . »
معلوم می شود كه آن عقیده ی معروف افلاطون كه روح قبل از بدن موجود بوده و بعد
آمده به بدن متصل شده، اصل آن از فیثاغورس گرفته شده. البته افلاطون می گوید
روح در عالم مثل بوده و مثل را مشاهده می كرده است؛ فیثاغورس می گوید در عالم
ابداع بوده و از همین تألیفات عددی ابداع شده بود.