احتمال دیگر این است كه بگوییم این بستگی دارد به علل درونی خود شی ء نه
به علل خارجی. به تعبیری اینها به صورت نوعیه بستگی دارند؛ یعنی اگر یك شی ء یك
حجم خاصی دارد بستگی دارد به نوعیت آن، یعنی چه جنسی دارد و چه فصلی دارد، و
ما می دانیم كه جنس و فصل ها به عبارت دیگر ماده و صورت ها هستند و آن آخرین
صورت را ما می گوییم «صورت منوّع» ؛ یعنی بستگی دارد به صورت منوّع.
این را هم تا اندازه ای می دانیم كه حتماً درست است. مثلاً مورچه در همان فضا
وجود دارد كه شتر در آن فضا وجود دارد، ولی هرگز مورچه ابعادش از یك حد معین
خارج نمی شود. بزرگ ترین مورچه ها را كه ما در نظر بگیریم، به اندازه ی یك مگس هم
نیست؛ كوچك ترین شترها را هم در نظر بگیریم باز برابر است با میلیونها میلیون
مورچه. می رویم سراغ گیاهان و درختها. می گوییم هر گیاهی یك استعداد معینی برای
رشد دارد. درخت چنار آنقدر رشد می كند و بالا می رود كه مثلاً اگر یك درخت چنار به
طول چهار متر باشد می گوییم حتماً دچار آفت شده است؛ ولی درخت دیگری مثل
گلابی استعداد اینهمه رشد كردن را به اندازه ی درخت چنار یا درخت گردو ندارد، تا یك
مقدار معین قد می كشد و نه بیشتر. در حیوانات می بینیم هر كدام از اینها یك استعداد
معینی برای رشد دارد و نه بیشتر، با اینكه محیطهای همه یكسان است. در محیطهای
یكسان، استعداد اینكه رشد چقدر باشد یكسان نیست، بیشتر و كمتر دارد، و این قطعا
مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 198
مربوط می شود به نوعیّت این شی ء.