در اینجا نظریه ی هانری برگسون [1](1859- 1941م) دانشمند عارف مشرب فرانسوی را نمی توان از نظر دور داشت. وی نیز به یك نوع فلسفه ی جزمی مقرون به عرفانی معتقد است و همان عقیده را كه دكارت و دیگران درباره ی حس داشتند و می گفتند «حواس وسیله ی كشف حقیقت نیست بلكه فقط وسیله ی ارتباط عملی پیدا كردن با عالم خارج است» برگسون درباره ی عقل دارد. وی می گوید حس و عقل هیچیك وسیله ی كشف حقیقت نیستند، وسیله ی كشف حقیقت یك قوه ی دیگری است كه می توان آن را قوه ی «درون بینی» یا «شهود باطنی» خواند و هم آنكه او را عالی ترین مراتب عقل نامید. برگسون می گوید انسان با یك نوع تفكر در «خود» و شهود درونی «نفس» به حقیقت مطلق راه می یابد و به فلسفه ی اولی كه عهده دار تبیین حقایق مطلقه است تنها از این راه می توان رسید.

در خاتمه توضیح این نكته لازم است كه ارزش معلومات را از دو جنبه می توان مورد نظر قرار داد، از جنبه ی نظری و از جنبه ی عملی.

بیان ارزش معلومات از جنبه ی نظری، یعنی تحقیق اینكه آیا مدركات و معلومات ما عین واقع و نفس الامر است كه در ذهن ما پیدایش یافته یا غیر آن؟ توجه فلاسفه در مبحث «ارزش معلومات» به این قسم از ارزش است و این قسم از ارزش است كه قاطبه ی دانشمندان جدید از دكارت به بعد، از محسوسات نفی كرده اند و گفته اند حس وسیله ی كشف حقیقت نیست.

و اما «ارزش عملی» یعنی تحقیق اینكه هر چند معلومات ما حقیقت را بر ما كشف نمی كند اما اینقدر هست كه در عمل ما را هدایت می كند یعنی اینقدر می دانیم كه بین ادراكات ما و اشیاء خارجی یك رابطه ی مستقیم هست؛ مثلاً در خارج كیفیت مخصوصی هست كه در ما صورت رنگ را ایجاد می كند و كیفیت دیگر مخصوصی هست كه در ذهن ما ایجاد صوت می كند و لهذا به وسیله ی همین معلومات می توان با خارج ارتباط پیدا كرد و در عمل استفاده نمود و بعبارة اخری معلومات ما اگر ما را به ماهیت اشیاء خارجی واقف نمی كنند اجمالاً به وجود آنها واقف می كنند.

این نوع از ارزش را تنها سوفسطائیان انكار دارند و چنانكه دانستیم بعد از دكارت دانشمندان جدید هر چند ارزش نظری محسوسات را منكرند اما ارزش عملی آنها را انكار ندارند. دانشمندان بزرگ از قبیل دكارت و كانت تصریح كرده اند كه ارزش عملی محسوسات قابل انكار نیست.

از اینجا بی پایگی یك قسمت از پندارهای مادیین روشن می شود.

دكتر ارانی در جزوه ی «ماتریالیسم دیالكتیك» فصل «ارزش معلومات» می گوید: راستی باید اذعان كرد كه مادیین اصلاً اطلاع ندارند كه در عالم علم و فلسفه چه می گذرد. مادیین خیال می كنند كه كانت و امثال او معتقدند كه در عمل هم نمی توان از حواس استفاده نمود و باید یكباره همه ی حواس را كنار گذاشت. اینها نمی دانند كه كانت و غیر كانت كه بین «شئ بنفسه» و «شئ برای ما» فرق می گذارند از لحاظ نظری است نه از لحاظ عملی. اساساً همه ی فلاسفه كه وارد بحث ارزش معلومات شده اند نظر به جنبه ی نظری دارند نه به جنبه ی عملی.

مجموع آراء دانشمندان را درباره ی ارزش نظری معلومات كه در این مقدمه بیان شد می توان اینطور خلاصه كرد:

این بود بیان مختصری از سیر عقاید و آراء درباره ی ارزش معلومات از دوره ی یونان باستان تا عصر حاضر.

---