حركات كه معلولات واقعی وجود آنهاست شرط است؛ و از همین جا می توان فهمید كه بنا بر اصل حركت و تكامل ذاتی اشیاء و اینكه وجود هر موجودی از موجودات طبیعت یك وجود سیّال و متغیر و متحركی است و هویت این موجودات را «حركت» تشكیل می دهد و بنا بر نظریه ی فوق كه «حركت» حادثه ای است كه علاوه بر شرایط و معدّات و مجاری و مراحل، به «محرك» و «فاعل مباشر» نیازمند است؛ وجود یك محرك دائم و باقی و مباشر را باید تصدیق و اذعان نمود (تفصیل این مطلب در مقاله ی 10 كه مستقیماً از حركت و زمان بحث می شود خواهد آمد) .

اشكال:

نظریه ی فیزیكی نیوتن كه با تجربه های غیر قابل انكاری تأیید شده و می گوید «هر جسمی همیشه. . . » مناقض استدلالات عقلانی فوق است و بدیهی است كه هرگاه یك قاعده ی عقلانی مناقض تجربیات دقیق در آید اعتباری ندارد.

پاسخ:

پاسخ این اشكال را در پاورقی بعدی توضیح خواهیم داد.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج6، ص: 591

ما هرگز نمی گوییم انسان بی ماده باز انسان است یا ماده ی بی انسانیت باز انسان است ولی می توانیم بگوییم كه فعل پس از نابود شدن فاعل باقی می ماند. ما هزارها كار در جهان می یابیم كه فاعل آنها از میان رفته و فعل همچنان به سر پای خود ایستاده است و با این حال چگونه می توان گفت همینكه «كار كننده» دست از كار كشید «كار» نابود می شود؟