ما از این بیان (كه خلاصه ی آن انجام یافتن یك عمل فیزیكی است در انسان در

موقع ادراك) حتی یك جمله را نمی خواهیم انكار نماییم، چیزی كه هست نظر این دانشمندان را به مثالی كه در آغاز مقاله و دو نظری كه در ذیل آن آوردیم باید جلب كرد و پرسید كه این بیان كدامیك از دو نظر نامبرده را می تواند تأمین كند؟ زیرا نظر دوم به فكر و ادراك قابل انطباق نیست. بسیار شگفت آور است، این دانشمندان «مورد نزاع» را از بیخ فراموش كرده (البته این فراموشی به فراموشی عمدی نیز بی شباهت نیست) و مورد قبول و تسالم را هی به رخ خصم می كشند1.

كسی نمی خواهد بگوید هنگام ادراك در انسان خواص مادی مربوط موجود نمی شوند.

كسی نمی خواهد بگوید جانوران زنده و من جمله انسان هنگام ادراك و فكر، سلسله اعصاب یا مغز را به كار نمی اندازند (و اگر كسی بگوید نفس بعد از مفارقت بدن باقی و به ادراكات خود ادامه می دهد سخنی است كه اساساً دخلی به این گفتگو ندارد چنانكه خواهد آمد ان شاء اللّه) .

ولی این حقیقت را نیز نمی شود نادیده انگاشت كه ادراكات و افكار پهناور ما با اینكه هیچكدام از خواص ضروری ماده را- مانند اجزاء، انقسام، تحول، شخصیت- ندارند چگونه می توانند مادی بوده باشند و چگونه می توان گفت؟ مگر ما هر حقیقتی را با خواص ضروری وی اثبات نمی كنیم؟ گذشته از این اگر راستی مدرك یا ادراك ما همان لكه های سیاه و سفید عكسی بود (مطابق نظر دوم مثال صدر مقاله) كه در چینهای مغز یا لاهای اعصاب مرتسم می شوند چگونه می توانستیم این واقعیتهای خارجی را توی آنها پیدا كنیم یا از یك راهی به آنها پی ببریم 2؟ چنانكه منظره ای را كه عكسی با همه ی خصوصیاتش نشان

می دهد اگر از خارج ندیده و تهیه نكرده باشیم ممكن نیست در میان لكه های سیاه و سفید عكس پیدا نماییم.