واقعیت هستی بی هیچ قید و شرط واقعیت هستی است و با هیچ قید و شرطی لا واقعیت نمی شود، و چون جهان گذران و هر جزء از اجزاء جهان، نفی را می پذیرد پس عین همان واقعیت نفی ناپذیر نیست 1، بلكه با آن واقعیت واقعیت دار و بی آن از

(1). اكنون می خواهیم برهان معروف به «برهان صدّیقین» را طبق مشرب فلسفی صدرایی توضیح دهیم.

این برهان با سایر براهین این تفاوت را دارد كه در این برهان چیزی برای اثبات ذات حق واسطه قرار نگرفته است. طبق قاعده، در هر برهانی باید یك چیزی رابط و حد وسط برای اثبات مطلوب قرار گیرد.

متكلمان معمولاً از طریق «حدوث عالم» استدلال می كنند و حدوث عالم را واسطه برای اثبات وجود خداوند به عنوان «پدید آورنده ی» اشیاء قرار می دهند. ارسطو و ارسطوئیین از طریق حركت وارد و با اتكاء به اینكه هر حركتی مستلزم محرك است و

مجموعه آثار شهید مطهری . ج6، ص: 983

هستی بهره ای نداشته و منفی است، البته نه به این معنی كه واقعیت با اشیاء یكی شود و یا در آنها نفوذ یا حلول كند و یا پاره هایی از واقعیت جدا شده و به اشیاء بپیوندد، بلكه مانند نور كه اجسام تاریك با وی روشن و بی وی تاریك می باشند؛ و در عین حال همین مثال نور در بیان مقصود خالی از قصور نیست.

و به عبارت دیگر: او خودش عین واقعیت است و جهان و اجزاء جهان با او واقعیت دار و بی او هیچ و پوچ می باشد.