حدوث عالم از مسائلی است كه از زمان باستان میان دانشمندان بشر مورد گفتگو بوده و همیشه دو دسته از آنان را كه مثبت و نافی بوده اند به خود مشغول داشته است و ما تا اندازه ای كه از این بحث در این مقاله ها می توان گنجانید در مقاله ی 14 مورد كنجكاوی قرار خواهیم داد و در اینجا تنها شالوده ی سخن را در دو مقام ایراد می كنیم:

(1). جهان طبیعت حادث علّی است زیرا همه ی جهان ماده در عین اینكه كثرتی به حسب اجزاء دارد یك واحد حقیقی است و چون عین حركت و تغییر و تحول می باشد ناچار هستی آن از خودش سرچشمه نمی گیرد زیرا چون ذات و هویتش با بود و نبود تغییر می پذیرد و اتفاقی نیز در كار نیست خودش خودش را ایجاد نكرده و ناچار علتی جز خود دارد كه وجود ضروری وی وجود ضروری (جبری) جهان را پیدایش می دهد و هستی ضروری علت تامّه مقدم بر وجود ضروری معلول است. در نتیجه جهان طبیعت حادث علّی است.

(2). جهان طبیعت حادث زمانی است، زیرا پیكره ی زمانی كه گهواره ی جهان طبیعت شمرده می شود- چنانكه گفته شد- هر قطعه از آن، نسبت به قطعه ی پیشین خود حدوث زمانی دارد زیرا فعلیتش مسبوق است به امكانی كه در قطعه ی پیشین موجود است و همین مقدم بودن قطعه ی پیشین نیز مستند به همان امكان نامبرده می باشد. پس همین امكان نسبت به فعلیت نامبرده چنانكه تقدم زمانی دارد، قدم زمانی نیز دارد و فعلیت نامبرده نسبت به همین امكان، تأخر زمانی و حدوث زمانی دارد.

و همین حقیقت در خود پیكره ی زمان كه یك واحد است موجود می باشد زیرا فعلیت زمان، آمیخته و آغشته با امكان و مسبوق به امكان می باشد، پس مجموع وجود زمانی نیز دارای حدوث زمانی است و حوادث زمانی نیز یكجا تابع وجود زمان هستند چنانكه اجزاء حوادث تابع اجزاء زمان بودند.

البته روشن است كه این سخن با آنچه در مقاله ی 10 گفتیم كه زمان ساخته ی خود جهان طبیعت است تنافی ندارد بلكه چنانكه هر قطعه از قطعات جسم، حجمی (تعیّن ابعاد جسمانی) دارد و مجموع جسم نیز بی حجم نیست، هر جزء از اجزاء

زمان كه فعلیتی است، مسبوق به امكان است و گرد آمده ی همان فعلیتها كه یك واحد تشكیل می دهد چون فعلیت است مسبوق به امكان می باشد.

مسائلی كه در این مقاله بیان شده:

(1). صفاتی خارجی به نام «تقدّم» و «تأخّر» و «معیّت» داریم.

(2). هر تقدم و تأخری مشتمل بر ملاكی است.

(3). هر تقدم و تأخری از جنس خود معیّت ندارند.

(4). هر متأخری در مرتبه ی متقدم خود معدوم است.

(5). حدوث و قدم یك نوع تقدم و تأخر می باشد.

(6). حدوث و قدم مانند تقدم و تأخر اقسامی دارد كه از آن جمله «حدوث و قدم علّی» و «حدوث و قدم زمانی» است.

(7). جهان طبیعت حادث علّی است.

(8). جهان طبیعت حادث زمانی است.