در حوزه ی وجود انسان بدون شك ادراكات مختلفی صورت می گیرد كه حكما و فلاسفه آنها را به چهار درجه تقسیم كرده اند كه این چهار درجه عبارتند از: ادراك حسّی، ادراك خیالی، ادراك و همی و ادراك عقلی. علمای روان شناسی نیز با همه ی اختلافی كه از لحاظ سبك و روش تحقیق با پیشینیان دارند كم و بیش این درجه بندی را پذیرفته و این ادراكات مختلف را دلیل بر جنبه های گوناگون حیات درونی انسان و یا به عبارت دیگر دلیل بر قوای مختلفی كه در نفس انسان است دانسته اند. پس می توان گفت كه نفس دارای قوای مختلف است: قوّه ی حسّی، قوّه ی خیالی و قوّه ی عقلی [1]، و البتّه معلوم است كه این قوا با همه ی اختلاف و تعدّدی كه دارند از هم جدا نیستند، بلكه نفس همچون یك ذات واحد است كه دارای جنبه ها و شاخه های متعدّد است. البته منظور این نیست كه نفس به منزله ی تنه ی درخت است و این قوا به منزله ی شاخه های این درخت هستند به طوری كه اگر همه ی این شاخه ها را بزنیم باز هم تنه ی درخت به خودی خود باقی است و فقط شاخه هایش قطع شده است؛ بلكه ی نحوه ی ارتباط به گونه ای است كه اگر قوای حسّی و خیالی و عقلی را از نفس بگیریم دیگر چیزی باقی نمی ماند.

قائلین به نظریّه ی اتّحاد عاقل و معقول، آن را به جمیع مراتب نفس تعمیم می دهند و لذا نظریه ی «اتّحاد حاسّ و محسوس» و «اتّحاد خیال و متخیّل» حاصل می شود؛ یعنی نفس در مرتبه ی حسّی با محسوسات متّحد است و در مرتبه ی خیالی با متخیّلات و در مرتبه ی عقلی با معقولات.

پس از ذكر این مقدّمات اجمالا می توان به محصَّل بحث در این مسأله ی پی برد.

اكنون برای روشن تر شدن بحث، طرز فكر قائلین به اتّحاد عاقل و معقول و نیز طرز فكر منكرین اتّحاد عاقل و معقول را بیان می كنیم.

---