این مقدّمه نیز متمّم مقدّمه ی هفتم است. در مقدّمه ی هفتم رسیدیم به اینجا كه ذاتیّات قابل جعل نیستند و تنها عرضیّات مفارق هستند كه قابل جعل و تعلّق علّیت می باشند.

در نظر ابتدائی، در اذهان چنین وارد می شود كه حقایق عالم بعضی قابل معلولیّت و مجعولیّت و بعضی دیگر غیر قابل مجعولیّت و معلولیّت اند؛ ولی وقتی كه روح این مطلب را بشكافیم می بینیم همه ی این اموری كه غیر قابل مجعولیّت هستند اموری هستند كه در حقیقت بین آنها و بین آن چیزی كه می بایست اینها برای آنها جعل تألیفی بشوند [1]تعدّدی و كثرتی در واقع وجود ندارد، این كثرت را صرفا ذهن ما ساخته است، پس در واقع چیزی نیست كه بحث از مجعولیّت یا لا مجعولیّت آن بشود. اینكه می گوییم «قابل جعل نیست» در حقیقت این معنی را می دهد كه او واقعیّتی ندارد، و امّا در اموری كه می گوییم قابل جعل تألیفی است یعنی عرضی مفارق است، آن عرضی واقعیّتی ماوراء واقعیّت مجعول له دارد و لهذا هر جا كه چیزی برای چیز دیگر ثابت می شود [و] در واقع و نفس الامر آن چیز واقعیّتی از خود دارد، احتیاج به جعل نیز دارد، ولی در مواردی كه واقعیّتی از خود ندارد مجعولیّت نیز وجود ندارد. در اینجا سؤالی هست و آن اینكه در بعضی موارد در عین اینكه لزوم هست، مجعولیّت و معلولیّت نیز هست؛ مثلاً هر معلولی لازم لا ینفكّ علّت است. جواب این است كه آنجا كه گفته می شود تنها در عرضی مفارق جعل است نه در ذاتی و نه در عرضی لازم، قهراً سخن در جعل تألیفی است و اینكه گفته شد «لوازم، غیر مجعول اند» مقصود عرضیهای لازم است نه مطلق آنچه اطلاق «لازم» بر آن می شود، و شك نیست كه معلول كه لازم علّت است عرضی علّت نیست بلكه صفت و حالت علّت است و اگر احیانا در مورد معلول به «شأن» و یا «صفت» تعبیر می شود به معنای دیگری است؛ و امّا اینكه جعل تألیفی جدا و مستقلّ از جعل بسیط مقصود هست یا نیست مطلب دیگری است كه مكرّر به آن اشاره كرده و می كنیم.

---