بشر همه چیز را به وسیله ی عقل درك نكرده است و همه چیز را هم به حكم عقل تعقیب و جستجو ننموده، آنچه عقل و علم و كاوشهای آگاهانه در دسترس بشر قرار داده است قسمتی از یافته های بشری است و فعالیتهای تدبیری تحت راهنمایی فكر و اندیشه قسمت كمی از فعالیتهای انسانی به شمار می رود.

بسیاری از یافته های بشر و بسیاری از فعالیتهای او به حكم غریزه و ندای ضمیر و وجدان است، همچنانكه تقریبا همه ی یافته ها و فعالیتهای حیوان، بالخصوصحشرات، به حكم غریزه است. زنبور عسل هرگز از راه عقل و علم و استدلال و تجربه و آزمایش و تعلیم و تعلّم عملیات حیرت انگیز خود را نیاموخته است. در انسان، لبهای كودك در آغاز تولّد بدون فكر و اندیشه ی قبلی در جستجوی پستان مادر حركت می كند.

حیوان و انسان، پس از بلوغ بدون آن كه نیازمند به تذكّر و تعلیم و تعلّم باشند به سوی جنس مخالف جذب می شوند. روح انسان هر چند وحشی باشد مجذوب زیبایی و جمال می گردد.

فطرت خداجویی و خداطلبی و خداستایی و خداپرستی در عمق وجدان بشر وجود دارد. فرضا خدای یگانه را نیابد موجود دیگری بجای او برای این كار انتخاب می كند.

ظاهراً قرآن كریم اوّلین كتابی است كه مسأله ی فطرت خداجویی و خداطلبی و خداپرستی انسان را به طور صریح عنوان كرده است:

فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اَللّهِ اَلَّتِی فَطَرَ اَلنّاسَ عَلَیْها [1].

امروز این مسأله در میان فلاسفه و روان شناسان جای بسیار شایسته ای پیدا كرده است. افراد بزرگی نظیر اینشتاین، ویلیام جیمز، الكسیس كارل، برگسون، یونگ و غیرهم از آن دفاع كرده اند كه در اینجا مجال پرداختن به آن نیست [2].

---