اختلافی كه در باب «اتّحاد عاقل و معقول» است در مورد تعقّل انسان به غیر ذات خود می باشد؛ یعنی بحث در این است كه هنگامی كه انسان مثلاً فضا را تعقّل می كند آیا وجود خودش و وجود این معقول یك واحد است یا دو واحد؟ ولی در مورد تعقّل انسان به ذات خود و اینكه در این مورد عاقل و معقول یكی است اختلافی نیست، زیرا بدون شك انسان به خودش عالم است به این نحو كه خودش پیش خودش حاضر است، و به عبارت دیگر خودش هم عالم است و هم معلوم و این علم از قبیل علم حضوری است نه علم حصولی؛ یعنی عالم، علم به خودش را به وسیله ی یك صورت پیدا نكرده است بلكه خودش را به وسیله ی خودش پیدا كرده است؛ یعنی در این حال ذات و حقیقت عالم جز شعور چیزی نیست و در اینجا شاعر و شعور و مشعورٌ به یكی است. حتّی ابن سینا كه از مخالفین سرسخت نظریه ی اتحاد عاقل و معقول است، در مورد علم نفس به ذات خود اعتراف دارد كه عقل و عاقل و معقول یكی است وبرهان معروفی كه در باب اثبات تجرّد نفس دارد و به نام برهان «انسان معلّق در فضا» نامیده می شود بر همین اساس اتّحاد عقل و عاقل و معقول (و یا علم و عالم و معلوم) در مورد علم شی ء به ذات خود می باشد [1].

---