از تعریفی كه برای منطق ذكر كردیم فایده ی منطق نیز روشن می شود. معلوم شد فایده ی منطق جلوگیری ذهن است از خطای در تفكر؛ ولی از تعریف نامبرده روشن نشد كه منطق چگونه جلوی خطای در تفكر را می گیرد. توضیح كامل این مطلب موقوف بهاین است كه ما قبلاً و لو اجمالاً با مسائل منطقی آشنا شده باشیم؛ ولی ما به طور اجمال در اینجا این مطلب را بیان می كنیم.

در اینجا لازم است «فكر» را تعریف كنیم، زیرا تا تعریف فكر به مفهومی كه منطق در نظر دارد روشن نشود، ابزار بودن منطق برای فكر و به عبارت دیگر «خطا سنج» بودن علم منطق برای فكر، روشن نمی شود.

«تفكر» عبارت است از مربوط كردن چند معلوم به یكدیگر برای به دست آوردن معلوم جدید و تبدیل كردن یك مجهول به معلوم. در حقیقت تفكر عبارت است از سیر و حركت ذهن از یك مطلوب مجهول به سوی یك سلسله مقدمات معلوم، و سپس حركت از آن مقدمات معلوم به سوی آن مطلوب برای تبدیل آن به معلوم. لهذا در تعریف «فكر» گاهی گفته شده است:

«ترتیبُ امورٍ معلومةٍ لتحصیلِ امرٍ مجهول. » گاهی گفته شده است:

«ملاحظةُ المعقولِ لتحصیلِ المجهول. » و گاهی گفته شده است:

ذهن آنگاه كه فكر می كند و می خواهد از تركیب و مزدوج كردن معلومات خویش مجهولی را تبدیل به معلوم كند، باید به آن معلومات شكل و نظم و صورت خاص بدهد؛ یعنی معلومات قبلی ذهن تنها در صورتی مولّد و منتِج می شوند كه شكل و صورت خاصی به آنها داده شود. منطق، قواعد و قوانین این نظم و شكل را بیان می كند؛ یعنی منطق به ما توضیح می دهد كه معلومات ذهنی قبلی تنها در صورتی زاینده خواهند بود كه بر اساس مقررات منطقی شكل و صورت گرفته باشد.

اساساً عمل فكر كردن، چیزی جز نظم دادن به معلومات و پایه قرار دادن آنها برای كشف یك امر جدید نیست. پس وقتی كه می گوییم: «منطق قانون صحیح فكر كردن است» و از طرف دیگر می گوییم: «فكر عبارت است از حركت و سیر ذهن از مقدمات به نتایج» ، معنی اش این می شود كه: «منطق كارش این است كه قوانیندرست حركت كردن ذهن را نشان می دهد» . درست حركت كردن ذهن چیزی جز درست ترتیب دادن و درست شكل و صورت دادن به معلومات نیست.

پس كار منطق این است كه حركت ذهن را در حین تفكر تحت كنترل خود قرار می دهد.