ارسطو اول كسی است كه پی برد یك سلسله مسائل است كه در هیچ علمی از علوم، اعمّ از طبیعی یا ریاضی یا اخلاقی یا اجتماعی یا منطقی، نمی گنجد و باید آنها را به علم جداگانه ای متعلق دانست. شاید همو اول كسی است كه تشخیص داد محوری كه این مسائل را به عنوان عوارض و حالات خود گرد خود جمع می كند «موجود بما هو موجود» است، و شاید همو اول كسی است كه كشف كرد رابطه و عامل پیوند مسائل هر علم با یكدیگر و ملاك جدایی آنها از مسائل علوم دیگر چیزی است كه «موضوع علم» نامیده می شود. البته مسائل این علم بعدها توسعه پیدا كرد و مانند هر علم دیگر اضافات زیادی یافت. این مطلب از مقایسه ی مابعدالطبیعه ی ارسطو با مابعدالطبیعه ی ابن سینا، تا چه رسد به مابعدالطبیعه ی صدرالمتألّهین، روشن می شود. ولی به هر حال ارسطو اول كسی است كه این علم را به عنوان یك علم مستقل كشف كرد و به آن در میان علوم دیگر جای مخصوص داد.

ولی ارسطو هیچ نامی روی این علم نگذاشته بود. آثار ارسطو را بعد از او در یك دائرة المعارف جمع كردند. این بخش از نظر ترتیب بعد از بخش «طبیعیّات» قرار گرفت و چون نام مخصوص نداشت به «متا فیزیك» [1]یعنی «بعد از فیزیك» معروف شد.

كلمه ی «متا فیزیك» به وسیله ی مترجمین عربی به «ما بعد الطبیعه» ترجمه شد.

كم كم فراموش شد كه این نام بدان جهت به این علم داده شده كه در كتاب ارسطو بعد از «طبیعیات» قرار گرفته است. چنین گمان رفت كه این نام از آن جهت به این علم داده شده است كه مسائل این علم- یا لااقل بعضی از مسائل این علم از قبیل خدا، عقول مجرّده- خارج از طبیعت اند. از این رو برای افرادی مانند ابن سینا این سؤال مطرح شد كه می بایست این علم «ما قبل الطبیعه» خوانده می شد نه «ما بعد الطبیعه» ، زیرا اگر به اعتبار اشتمال این علم بر بحث خدا آن را به این نام خوانده اند خدا قبل از طبیعت قرار گرفته نه بعد از آن [2].

بعدها در میان برخی از متفلسفان جدید این اشتباه لفظی و ترجمه ای منجر به یك اشتباه معنوی شد. گروه زیادی از اروپاییان كلمه ی «ما بعد الطبیعه» را مساوی با ماوراء الطبیعه پنداشتند و گمان كردند كه موضوع این علم اموری است كه خارج از طبیعت اند و حال آن كه- چنانكه دانستیم- موضوع این علم شامل طبیعت و ماوراء طبیعت و بالأخره هر چه موجود است می شود. به هر حال این دسته به غلط این علم را چنین تعریف كردند: «متافیزیك علمی است كه فقط درباره ی خدا و امور مجرد از ماده بحث می كند» .

---