بحث خود را از قیاس استثنائی شروع می كنیم. مقدمه ی اول قیاس استثنائی
همواره یك قضیه ی شرطیه است، خواه متصله و خواه منفصله، و مقدمه ی دوم یك استثناء
است. استثناء به طور كلی به چهار نحو ممكن است صورت گیرد، زیرا ممكن است
مقدم استثناء شود و ممكن است تالی استثناء شود، و در هر صورت یا این است كه به
صورت مثبت استثناء می شود و یا به صورت منفی. مجموعاً چهار صورت می شود:
1. وضع (اثبات) مقدم.
2. رفع (نفی) مقدم.
3. وضع تالی.
4. رفع تالی
[1].
مجموعه آثار شهید مطهری . ج5، ص: 91
[1] . اكنون ببینیم اگر پرسش شود كه آیا قیاس [استثنائی ] در همه ی صور، یعنی خواه مقدمه ی اولش متصله باشد و خواه منفصله، و خواه استثناء متوجه مقدم باشد و یا متوجه تالی، و خواه اثبات كند مقدم و یا تالی را و خواه نفی، آیا در
همه ی این صور منتج است و یا تنها در برخی از این صور منتج است؟ پاسخ این است كه فقط در برخی از صور
منتج است به تفصیلی كه اینجا گنجایش ذكر ندارد.