اكنون لازم است ولو به طور اشاره فهرستی از مسائلی كه در فلسفه ی اسلامی درباره ی آنها تحقیق می شود، همراه با یك سلسله توضیحات روشنگر، به دست دهیم.

مسائل فلسفی بر محور «موجود» دور می زند؛ یعنی آن چیزی كه در فلسفه از قبیل بدن است برای پزشكی، و از قبیل عدد است برای حساب، و از قبیل مقدار است برای هندسه، «موجود بما هو موجود» است. به عبارت دیگر موضوع فلسفه «موجود بما هو موجود» است. همه ی بحثهای فلسفی در اطراف این موضوع دور می زند. به تعبیر دیگر موضوع فلسفه «هستی» است.

مسائلی كه در اطراف هستی دور می زند چند گونه است:

الف. مسائلی كه مربوط است به هستی و دو نقطه ی مقابل هستی یعنی: ماهیت و نیستی.

البته در جهان عینی جز هستی چیزی نیست. هستی در ماوراء ذهن نقطه ی مقابل ندارد. ولی این ذهنِ مفهوم ساز بشر دو معنی و دو مفهوم دیگر در مقابل هستی ساخته است: یكی نیستی، دیگر ماهیت (البته ماهیتها) . یك سلسله مسائل فلسفه، خصوصاً در حكمت متعالیه، مسائل مربوط به وجود و ماهیت است، و یك سلسله مسائل دیگر مسائل مربوط به هستی و نیستی است. ب. دسته ی دیگر، مسائل مربوط به اقسام هستی است. هستی به نوبه ی خود اقسامی دارد كه به منزله ی انواع آن به شمار می روند و به عبارت دیگر: هستی دارای تقسیماتی است، از قبیل تقسیم به عینی و ذهنی، تقسیم به واجب و ممكن، تقسیم به حادث و قدیم، تقسیم به ثابت و متغیر، تقسیم به واحد و كثیر، تقسیم به قوّه و فعل، تقسیم به جوهر و عرض. البته مقصود، تقسیمات اولیه ی هستی است؛ یعنی تقسیماتی كه بر هستی وارد می شود از آن جهت كه هستی است.

مثلاً انقسام به سفید و سیاه یا بزرگ و كوچك، مساوی و نا مساوی، طاق و جفت، بلند و كوتاه و امثال اینها از انقسامات موجود بما هو موجود نیست، بلكه از انقسامات موجود بما هو جسم یا موجود بما هو متكمّم (كمّیت پذیر) است؛ یعنی جسمیت از آن جهت كه جسمیت و یا كمّیت از آن جهت كه كمّیت است این انقسامات را می پذیرد.

اما انقسام به واحد و كثیر، یا واجب و ممكن، انقسام موجود بما هو موجود است.

در فلسفه راجع به ملاك این انقسامات و تشخیص این كه چه انقسامی از انقسامات موجود بما هو موجود است و چه انقسامی از این انقسامات نیست تحقیق دقیق شده است، احیاناً به مواردی بر می خوریم كه برخی تقسیمات را بعضی از فلاسفه از تقسیمات جسم بما هو جسم می دانسته اند و خارج از حوزه ی فلسفه اولی فرض می كرده اند و بعضی دیگر به دلائلی آنها را از تقسیمات موجود بما هو موجود دانسته و داخل در حوزه ی فلسفه ی اولی شمرده اند و ما در همین درسها به بعضی از آنها اشاره خواهیم كرد.

ج. دسته ی دیگر مسائلی است كه مربوط است به قوانین كلی حاكم بر هستی، از قبیل علّیت، سنخیت علت و معلول، ضرورت حاكم بر نظام علت و معلول، تقدم و تأخر و معیّت در مراتب هستی.

د. برخی دیگر، مسائل مربوط به اثبات طبقات هستی یا عوالم هستی است؛ یعنی هستی طبقات و عوالم خاص دارد. حكمای اسلامی به چهار عالم كلی یا به چهار نشئه معتقدند:

عالم طبیعت یا ناسوت.

عالم مثال یا ملكوت.

عالم عقول یا جبروت.

عالم الوهیت یا لاهوت. عالم ناسوت یعنی عالم ماده و حركت و زمان و مكان، و به عبارت دیگر عالم طبیعت و محسوسات یا عالم دنیا.

عالم مثال یا ملكوت یعنی عالمی برتر از طبیعت كه دارای صور و ابعاد هست اما فاقد حركت و زمان و تغییر است.

عالم جبروت یعنی عالم عقول یا عالم معنی كه از صور و اشباح مبرّاست و فوق عالم ملكوت است.

عالم لاهوت یعنی عالم الوهیّت و احدیّت.

هـ- . برخی دیگر، مسائل مربوط به روابط عالم طبیعت با عوالم مافوق خود است؛ به عبارت بهتر، مربوط است به سیر نزولی هستی از لاهوت تا طبیعت و سیر صعودی طبیعت به عوالم بالاتر، مخصوصاً در مورد انسان كه به نام «معاد» خوانده می شود و بخش عظیمی را در حكمت متعالیه اشغال كرده است.