یك غلط فاحش رایج در زمان ما كه از غرب سرچشمه گرفته است و در میان مقلّدان شرقی غربیان نیز شایع است، افسانه ی جدا شدن علوم از فلسفه است. یك تغییر و تحول لفظی كه به اصطلاحی قرار دادی مربوط می شود با یك تغییر و تحول معنوی كه به حقیقت یك معنی مربوط می گردد اشتباه شده و نام «جدا شدن علوم از فلسفه» به خود گرفته است.

چنانكه سابقاً گفتیم، كلمه ی «فلسفه» یا «حكمت» در اصطلاح قدما غالباً به معنی دانش عقلی در مقابل دانش نقلی به كار می رفت و لهذا مفهوم این لفظ شامل همه ی اندیشه های عقلانی و فكری بشر بود.

در این اصطلاح، لغت «فلسفه» یك اسم عام و اسم جنس بود نه اسم خاص. بعد در دوره ی جدید این لفظ اختصاص یافت به ما بعد الطبیعه و منطق و زیبایی شناسی و امثال اینها. این تغییر اسم سبب شده كه برخی بپندارند كه فلسفه در قدیم یك علم بود و مسائلش الهیات و طبیعیات و ریاضیات و سایر علوم بود، بعد طبیعیات و ریاضیات از فلسفه جدا شدند و استقلال یافتند.

اینچنین تعبیری درست مثل این است كه مثلاً كلمه ی «تن» یك وقت به معنی بدن در مقابل روح به كار برده شود و شامل همه ی اندام انسان از سر تا پا بوده باشد، و بعد اصطلاح ثانوی پیدا شود و این كلمه در مورد از گردن به پایین، در مقابل «سر» به كار برده شود و آنگاه برای برخی این توهّم پیدا شود كه سر انسان از بدن انسان جدا شده است؛ یعنی یك تغییر و تحول لفظی با یك تغییر و تحول معنوی اشتباه شود؛ و نیز مثل این است كه كلمه ی «فارس» یك وقت به همه ی ایران اطلاق می شده است و امروز به استانی از استانهای جنوبی ایران اطلاق می شود و كسی پیدا شود و گمان كند كه استان فارس از ایران جدا شده است. جدا شدن علوم از فلسفه از همین قبیل است.

علوم روزی تحت نام عامّ «فلسفه» یاد می شدند و امروز این نام اختصاص یافته به یكی از آن علوم.

این تغییر نام ربطی به جدا شدن علوم از فلسفه ندارد. علوم هیچوقت جزء فلسفه به معنای خاص این كلمه نبوده تا جدا شود.