انسان در آن دنیا آنچنان است كه اینجا خودش را بسازد، اینجا اگر خودش را كامل بسازد آنجا كامل است، اگر ناقص بسازد ناقص است، اگر خودش را كور قرار بدهد آنجا كور است و اگر خودش را كر قرار بدهد آنجا كر است و اگر خودش را از صورت انسانیت خارج كرده باشد و به صورت حیوانی از انواع حیوانات دیگر درآورده باشد، در آنجا به صورت همان حیوان محشور می شود. این هم مسأله ی سوم، یعنی رابطه و پیوستگی بسیار شدید میان زندگی دنیا و زندگی آخرت، كه فرمود: «الدّنیا «مزرعة الآخرة» [1]. تنها این جمله نیست، هزارها جمله [هست ] ، اصلا هر چه درباره ی معاد آمده در همین زمینه ی «الدّنیا مزرعة الآخرة» آمده است. اساسا نظام آنجا با نظام اینجا فرق می كند. اینجا نظام ما نظام اجتماعی است، به این معنا كه افراد واقعا در سعادت و شقاوت یكدیگر شریك و مؤثرند، یعنی عمل خوب من می تواند شما را خوشبخت 4 كند و عمل بد من تأثیر دارد در بدبختی شما و افراد یك اجتماع سرنوشت مشترك دارند. ولی در آنجا اصلا سرنوشت مشترك نیست، اهل سعادت با هم اند و اهل شقاوت هم با هم، ولی آن با هم بودن غیر از اشتراك داشتن در سعادت است، اساسا اشتراكی در كار نیست، هر كسی در وضع خودش هست بدون آنكه تأثیری در وضع دیگری داشته باشد.

اینها اموری است قطعی و مسلّم و پیغمبران آمده اند برای اینكه مردم را به این مطلب دعوت كنند، مخصوصا این قسمت اخیر چون جنبه ی تربیتی زیادتری دارد و بیشتر به مسأله ی دعوت مربوط است. ما می بینیم كه در درجه ی اول قرآن و بعد سایر آثار دینی ما اصرار فراوانی روی این مطلب دارند كه آن دنیا دار الجزاء است، خانه ی پاداش و خانه ی كیفر است، پس شما مراقب عمل خودتان در اینجا باشید. حتی قرآن تعبیری دارد كه عده ای این تعبیر را حمل بر هیچ گونه مجازگویی نمی كنند و عین حقیقت می دانند. تعبیر این است كه قرآن می گوید آنچه كه شما در این دنیا عمل می كنید، عمل شما پیش فرستاده ی شما به دنیای دیگر است. عده ای می گویند این تعبیر بلاغی است، تعبیر مجازی است، عمل ما كه آنجا فرستاده نمی شود، عمل من یعنی كار، این كار یك حركت است و این حركت هم همین جا فانی و تمام می شود. ولی عده ای معتقدند كه هر چه در این دنیا پیدا بشود، صورتی در دنیای دیگر پیدا می كند، همین خودش یك حقیقتی در دنیای دیگر پیدا می كند و این تعبیر قرآن راست است كه هر چه ما در اینجا عمل می كنیم چیزی در آن دنیا ایجاد كرده ایم، پس چیزی را از این دنیا به آن دنیا فرستاده ایم.

---