اینكه علمای اسلام معاد را از اصول دین قرار داده اند ولی سایر ضروریات را از اصول دین قرار نداده اند، بر همین اساس است. چون خیلی اشخاص از ما این سؤال را می كنند، می گویند شهادتین كه انسان به آن مسلمان می شود دو چیز بیشتر نیست:

«اشهد ان لا اله الاّ اللّه، اشهد انّ محمّدا رسول اللّه» . دیگر چرا مسأله ی معاد را جزء اصول دین قرار داده اند؟ خوب، آدمی كه به پیغمبر ایمان داشته باشد، به هر چه پیغمبر گفته (اگر برایش ثابت شود كه پیغمبر گفته، مخصوصا اگر ثبوتش به حد ضرورت و بداهت برسد) ایمان پیدا می كند، پس ما باید بگوییم اصول دین دو چیز بیشتر نیست [1]: توحید، نبوت، معاد فرع و طفیلی نبوت است، چون ما به نبوت اعتقاد داریم و پیغمبر از معاد خبر داده، به معاد هم اعتقاد داریم، همین طوری كه چون پیغمبر گفته اند نماز واجب است به نماز هم اعتقاد داریم، نماز هم از ضروریات است، روزه هم از ضروریات است، حج هم از ضروریات است.

این ایراد وارد نیست، چون علت اینكه مسلمین معاد را جزء اصول دین قرار داده اند این بوده كه اسلام درباره ی معاد یك امر علاوه ای از ما خواسته، یعنی نخواسته ما فقط آن را به عنوان یكی از ضروریات اسلام، به طفیل قبول نبوت قبول كرده باشیم، خواسته كه خود ما هم مستقلا به آن ایمان و اعتقاد داشته باشیم، و لو مثلا ما به نبوت اعتقاد نداشته باشیم، به معاد اعتقاد داشته باشیم. این كه «و لو» می گویم نه اینكه از آن صرف نظر می كنم، می خواهم بگویم یك مسأله ای است كه خواسته ما مستقلا به آن ایمان داشته باشیم و لهذا قرآن استدلال می كند بر قیامت، استدلال نمی كند بر روزه، می گوید روزه را پیغمبر گفته، ولی استدلال می كند بر قیامت، چه آن نوع استدلالی كه پایه ی آن خود توحید است، و چه آن استدلالی كه پایه ی آن نظام خلقت است.

---