غرضم این جهت است كه عرفا مدّعی هستند كه همه ی عشقها حقیقی است:

اینها فلاسفه را كه عشق را دو نوع می دانند رد می كنند؛ مدّعی هستند كه در معشوقهای مجازی هم، عاشق در عین حال كه خودش نمی داند، معشوق را به اعتبار این كه پرتوی از او هست دوست دارد. به عقیده ی آنها اصلاً محال است كه انسان غیر خدا را دوست داشته باشد. محیی الدین می گوید: ما احبّ احد غیر خالقه (به خاطر همین حرفهاست كه عدّه ای از فقها به او حمله كرده اند) . می گوید: احدی تاكنون غیر از خالق خودش را دوست نداشته لكن احتجب عنه تعالی تحت زینب و سعاد و هند و. . . [1] او در زیر نامهای معشوقهای مجازی پنهان است، معشوق حقیقی خود اوست. در این زمینه، مولوی شعرهایی دارد، می گوید:

در مقام تمثیل ذكر می كند. می خواهد بگوید كه جرعه ای از عشق الهی بر روی خاك ریخته، و اگر انسان، موجود خاكی را دوست می دارد به اعتبار آن جرعه ای است كه روی خاك ریخته شده است.

این عارف می گوید اگر همه، خاك را آنچنان در آغوش می گیرند و می لیسند، به اعتبار این است كه از آن جرعه چیزی در آن هست. بعد می گوید:

می گوید این معشوق مجازی به اعتبار اینكه یك ذرّه از آن جرعه در آن ریخته شده، شما را اینجور كرده؛ این اگر صاف بشود- یعنی اگر به خود آن حقیقت برسی- دیگر چه خواهی شد؟ ! بنابراین منافاتی نیست كه به ظاهر- یعنی در خیال خود انسان- معشوق، یك انسان باشد؛ ولی در حقیقت، معشوق حقیقی، آن انسان نباشد بلكه آن ظاهری باشد كه در این مظهر به شكلی خودش را ظاهر كرده است.

---