توضیح بیشترش این است: اگر در پیدایش یك چیزی، موجبات قبلی صد در صد برای آن كافی بود (نه اینكه علت فاعلی گذشته است و تقریبا تقدم زمانی دارد؟ ) یعنی آنچه در گذشته واقع شده است برای آنچه در آینده واقع شده است صد در صد كافی است، علت غایی موضوع پیدا نمی كند، یعنی صد در صد «گذشته» است كه «حاضر» را به وجود آورده، حوادث را گذشته ها به سوی جلو می رانند، در پشت سر واقع شده اند و اینها را به وجود می آورند. همان طور كه عرض كردم، آن حركتی كه خار ساعت می كند صد در صد بستگی دارد به حوادثی كه قبل از آن وجود پیدا كرده، از آن كوكی كه شما روی فنر كردید، فنر را سفت كردید و از نیروی بازگشتی كه در فنر وجود دارد كه این خودش را پس می كشد فشار می آورد روی سایر چرخها، خواه ناخواه، اضطرارا، جبرا این خار باید روی همین حساب حركت كند، آنهاست كه این را به وجود آورده، هیچ چیز دیگری در كار نیست. ولی اگر گذشته صد در صد دخالت ندارد، مثلا پنجاه در صد دخالت دارد، آینده هم برای این حادثه دخالت دارد، یعنی مثل اینكه یك چیزی هم در جلو قرار گرفته و این شی ء را به سوی خودش می كشد، هم سائق دارد هم قائد، هم راننده دارد هم جلوكش، هم از پشت سر این را می رانند و هم از جلوی رو این را می كشند، به طوری كه اگر گذشته به تنهایی می بود كافی نبود، [در این صورت علت غایی موضوع پیدا می كند] . چون علت غایی مربوط به آینده است، آینده نسبت به این گذشته همیشه یك جاذبه ای دارد. پس حاضر، هم با گذشته ی خودش مربوط است و هم با آینده ی خودش كه اگر آن آینده به هیچ وجه نمی بود و بنا نبود به وجود بیاید، گذشته نیز به وجود نمی آمد. پس هر گذشته ای، هم به گذشته تر از خودش مربوط است كه اگر آن گذشته تر نمی بود به وجود نمی آمد، هم به آینده مربوط است، یعنی اگر آینده نمی بود یا نمی شد وجود پیدا كند باز هم این به وجود نمی آمد. آنگاه می گویند اگر ما در جریانی این جور دیدیم كه گذشته، او را سر دوراهی قرار می دهد اما در میان دو راه، این شی ء یك راه را انتخاب می كند، این آینده است كه این یك راه را برای او انتخاب می كند. حالا من باز مثال برایتان عرض می كنم، و از همین مثالها باید دلیل بیاوریم.

ماشین چقدر می تواند منظم باشد، یعنی حساب كنیم چه كاری می تواند كار ماشینی باشد و تا چه حد می تواند باشد؟ ماشینهایی در دنیا به وجود آمده است كه شما در مقابل آنها به زبانی فصیح حرف می زنید، مثلا شما به زبان انگلیسی فصیح حرف می زنید، آن دستگاه تمام گفته های شما را به زبان فرانسه ترجمه می كند، كه می گویند چنین ماشینهایی هست و هیچ مانعی هم ندارد كه باشد، چون این یك حسابگری خاصی است. روی تمام حروف و كلمات و جمله های انگلیسی حساب شده است كه اگر شما مثلا «من آب می خواهم» را به انگلیسی بگویید یا ماشین كنید، این طور تنظیم شده كه اگر حرف اول آن مثلا « I » باشد، بعد « W » باشد. . . تا آخر، وقتی كه این چند حرف پشت سر هم آمد، ماشین فلان حروف دیگری را كه به زبان فرانسه مطابق آن است در بیاورد. تمام آن پیش بینی شده ی در گذشته است، یعنی این گذشته است كه آن را به وجود می آورد. ماشین را این جور به وجود آورده اند كه این حروف وقتی به طور متوالی به این ترتیب معین زده شود، فلان سه حرف یا چهار حرف یا پنج حرف دیگر به یك تركیب دیگری به وجود بیاید. رابطه ی آن كه بعد از این به وجود می آید با این، یك رابطه ی صد در صد قطعی و تخلف ناپذیر است. یك ماشین می تواند در این حدود باشد. حتی شاید بشر بتواند آن قدر این اختراع را توسعه بدهد كه ماشینی بسازد كه شما در مقابل آن به یك زبان كه حرف می زنید در آن واحد به تمام زبانهای دنیا ترجمه كند و به شما پس بدهد، ولی همه روی حساب، دستگاه تدریجا وسیعتر و وسیعتر می شود.