وَ تَرَی اَلْأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا اَلْماءَ اِهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ. `ذلِكَ بِأَنَّ اَللّهَ هُوَ اَلْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ اَلْمَوْتی وَ أَنَّهُ عَلی كُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ [1].

مجموعه آثار شهید مطهری . ج3، ص: 377

زمین را می بینی جامد و افسرده و بی روح و بی جنبش، امّا همین كه آب باران بر آن می پاشیم به جنبش و حركت در می آید و فزونی می گیرد و انواع گیاههای بهجت افزا می رویاند. این از آن جهت است كه خدا حقّ مطلق است و نظام زنده كردن مرده ها در قبضه ی قدرت اوست، و اوست كه بر هر چیزی تواناست، قادر مطلق و توانای مطلق است.

در همه ی عالم وجود- چه در موجودات جاندار و چه در موجودات بی جان- یك نظم و حساب و تألیف و هماهنگی بین موجودات هست كه تمام عالم به منزله ی یك پیكر دیده می شود. بین اجزا و اعضای این پیكر ارتباط و اتّصال و هماهنگی است و نمودار می سازد كه یك مشیّت و یك تدبیر كلّی در همه ی عالم هست كه به عالم وحدت و هماهنگی می دهد؛ می نمایاند كه اجزای این عالم به خود واگذاشته نیست كه هر جزئی و هر ذرّه ای بدون آنكه هدفی در ضمن این مجموعه و وظیفه ای در داخل این دستگاه داشته باشد كاری انجام دهد؛ بلكه به عكس، وضع عالم و جهان دلالت دارد كه هر ذرّه ای و هر جزئی مانند یك پیچ یا مهره یا چرخ یا میله یا لوله ای است كه در یك كارخانه گذاشته شده كه در عین اینكه یك كاری به تنهایی انجام می دهد، كار او با كار سایر اجزای این كارخانه مربوط و وابسته است، و به تعبیری كه در قرآن مجید آمده همه ی موجودات عالم با همه ی قوا و نیروهایی كه دارند «مسخّر» یك مشیّت و یك اراده می باشند. این همان راهی است كه معمولاً از راه نظم و انتظامی كه در كار عالم هست به وجود ناظم و نظم دهنده اعتراف می كنند؛ انسان از این راه خداوند را در جلوه ی نظم و صنع و اتقان می بیند.

ولی در خصوص مورد جانداران یك درس دیگری علاوه هست و آن اینكه خداوند به موجودات مرده حیات می بخشد؛ یعنی علاوه بر نظم و انتظام بین اجزای مادّی وجود این موجود یك حقیقت و كمالی را كه فاقد است به او می بخشد. ذرّات مرده ی عالم را به هر صورت و هر شكل كه نظم و ترتیب بدهیم، نظم و ترتیب قادر نیست كه حقیقتی را كه موجود نیست موجود كند؛ امّا در مورد جانداران تنها نظم و تشكّل نیست، بلكه حقیقتی كه وجود ندارد افاضه می شود. در مادّه ی مرده زندگی نیست، زندگی پیدا می شود؛ شعور و ادراك نیست، شعور و ادراك پیدا می شود؛ ذوق و عشق و شور نیست، ذوق و عشق و شور پیدا می شود؛ عقل و هوش نیست، عقل و هوش پیدا

مجموعه آثار شهید مطهری . ج3، ص: 378

می شود؛ احساس و ادراك و لذّت نیست، همه ی اینها پیدا می شود. این است كه ما خدا را در موجودات زنده در لباس بخشندگی و فیّاضیّت و تكمیل و افاضه ی وجود و كمال، در لباس قبض و بسط، احیاء و اماته می بینیم؛ می بخشد و می گیرد، موجود می كند و معدوم می سازد.

آیاتی كه در این زمینه است دو سه دسته است: یك دسته آیاتی است كه موضوع زنده شدن زمین را برای دلالت و راهنمایی توحید ذكر كرده؛ دسته ی دیگر آیاتی است كه به عنوان نمونه ای از قیامت ذكر كرده است؛ دسته ی سوم آیاتی است كه برای هر دو موضوع آورده. ان شاء اللّه به تفصیل اینها را عرض خواهم كرد. 3

مجموعه آثار شهید مطهری . ج3، ص: 379

[1] . حجّ/5 و 6.