ولاء اثباتی خاص، ولاء اهل البیت (علیهم السّلام) است. در اینكه پیغمبر اكرم مسلمانان را به نوعی ولاء نسبت به خاندان پاك خود خوانده و توصیه نموده است جای بحث نیست؛ یعنی حتّی علمای اهل تسنّن در آن بحثی ندارند. آیه ی ذوی القربی(قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْراً) [1] ولاء خاص را بیان می كند. آنچه در حدیث معروف و مسلّم غدیر نیز آمده است كه با این عبارت است: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِیٌّ مَوْلاهُ» خود بیان نوعی از ولاء است كه بعداً توضیح داده می شود.

آیه ی كریمه ی: «إِنَّما وَلِیُّكُمُ اَللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا اَلَّذِینَ یُقِیمُونَ اَلصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ اَلزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ» [2](ولی تان خداست و فرستاده اش و آنان كه ایمان آورده اند كه نماز را بپا می دارند و زكات را در حال ركوع ادا می كنند) به اتّفاق فریقین در مورد علی (علیه السّلام) نازل گشته. طبری روایات متعدّدی را در این باره نقل می كند [3] و زمخشری كه از اكابر علمای اهل تسنّن است به طور جزم می گوید:

فخر رازی نیز كه همچون زمخشری از اكابر اهل سنّت و جماعت است می گوید:

«این آیه در شأن علی نازل گشته و علما نیز اتّفاق كرده اند كه ادای زكات در حال ركوع واقع نشده جز از علی. » [5] منتها در معنای «ولی» مناقشاتی دارد و در آینده در مورد مقصود آیه بحث خواهیم كرد.

علیّ بن حمّاد عدوی بصری بغدادی معروف به ابن حمّاد، از اكابر شعرای امامیّه در قرن چهارم هجری است، در اشعار ذیل به این معنی اشاره می كند:

همچنانكه قبلاً گفتیم، در اسلام به نوعی ولاء توصیه شده است كه اثباتی و عامّ است و آیه ی كریمه ی «اَلْمُؤْمِنُونَ وَ اَلْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ» ناظر به آن نوع از ولاء است.

اكنون می گوییم آیه ی كریمه ی «إِنَّما وَلِیُّكُمُ اَللّهُ. . . » مطلب را به شكلی بیان می كند كه عمومیت بردار نیست و به هیچ وجه نمی توان احتمال داد كه این آیه نیز در صدد بیان ولاء اثباتی عامّ است؛ زیرا قرآن در اینجا در صدد بیان یك قانون كلّی نیست، نمی خواهد استحباب یا وجوب ادای زكات در حال ركوع را بیان كند و به عنوان تشریع یك مندوب یا یك فریضه ی اسلامی، جعل قانون كند، بلكه اشاره است به عمل واقع شده ای كه فردی در خارج انجام داده و اكنون قرآن عمل را معرّف آن فرد قرار داده و به نحو كنایه، حكمی را كه همان ولایت خاصّ است اثبات می كند. این سبك سخن كه یك حادثه ی شخصی مربوط به فرد معیّن به لفظ جمع بیان شود در قرآن بی نظیر نیست، مثلاً می فرماید:

در اینجا نیز قرآن به داستان واقع شده ای اشاره كرده، می فرماید «یقولون» (می گویند) با اینكه گوینده یك نفر- عبد اللّه بن ابیّ- بیش نبوده است؛ كما اینكه در عرف امروز ما نیز این مطلب متداول است، می گوییم «می گویند چنین و چنان» با اینكه گوینده یك نفر بیش نیست.

زكات دادن در حال ركوع یك كار معمولی برای مسلمانان نبوده است تا بگوییم قرآن همه را مدح می كند و «ولایت» را- به هر معنایی كه بگوییم- برای همه اثبات می كند. خود این مطلب شاهد زنده ای است بر اینكه مورد آیه، شخصی و خصوصی است؛ یعنی یك كسی بوده كه در حال ركوع و در حال عبادت از بندگان خدا نیز غافل نبوده و چنین كاری را كرده است و اكنون قرآن می فرماید او نیز همچون خدا و رسولش ولیّ شماست. پس سخن از شخص معیّنی است كه او نیز مانند خدا و رسول، ولیّ مؤمنین است و مؤمنین باید ولاء او را بپذیرند.

امّا اینكه مقصود از این ولاء چیست، آیا صرفاً محبّت و ارادت خاصّی است كه مردم باید نسبت به آن حضرت داشته باشند یا بالاتر از این است، مطلبی است كه عن قریب درباره اش سخن خواهیم گفت. فعلاً سخن ما در این است كه بر خلاف تصوّر بعضی از علمای اهل تسنّن، مفاد این آیه، ولاء خاص است نه ولاء عام.

---