ولاء امامت و پیشوایی و به عبارت دیگر مقام مرجعیّت دینی یعنی مقامی كه دیگران باید از وی پیروی كنند، او را الگوی اعمال و رفتار خویش قرار دهند و دستورات دینی را از او بیاموزند، و به عبارت دیگر زعامت دینی. چنین مقامی مستلزم عصمت است، و چنین كسی قول و عملش سند و حجّت است برای دیگران. این همان منصبی است كه قرآن كریم درباره ی پیغمبر اكرم می فرماید:

در این آیات رسول اللّه را الگویی معرّفی كرده كه مردم باید رفتار و اخلاقشان را با رفتار و اخلاق او تطبیق دهند و او را مقتدای خویش سازند، و این خود دلیل عصمت آن حضرت است از گناه و خطا، زیرا اگر خطا و گناهی ممكن بود از او صادر گردد دیگر جا نداشت خدای متعال او را پیشوا و مقتدا معرّفی كند.

این مقام پس از پیغمبر به اهل البیت رسید و بر طبق روایتی كه اكثر علمای اهل سنّت در كتب سیره و تاریخ و كتب روایت خود از قریب سی نفر از صحابه ی پیغمبر نقل كرده اند [3] اهل البیت را به پیشوایی و امامت برگزید؛ فرمود:

در اینجا پیغمبر، اهل البیت را درست قرین و توأم كتاب خدا قرار می دهد و خدا درباره ی كتابش می فرماید:

و اگر اهل البیت گرد باطل و نادرستی می گشتند، اینچنین قرین و توأم كتاب قرار نمی گرفتند، و اگر همچون نبیّ اكرم از گناه و خطا معصوم و منزّه نمی بودند اینچنین به جای وی پیشوا و مقتدا نمی شدند. مضمون حدیث حكایت می كند كه مورد حدیث افرادی معصوم می باشند؛ و به قول خواجه نصیر الدّین طوسی دیگران نه معصومی دارند و نه مدّعی عصمت برای كسی هستند، پس جز ائمّه ی اطهار مصداقی ندارد. ابن حجر می گوید:

حافظ ابو نعیم از ابن عبّاس روایت می كند كه پیغمبر فرمود:

امامت و پیشوایی و مقتدایی دینی، به طوری كه آنچه پیشوا می گوید و هر طور عمل می كند سند و حجّت الهی تلقّی شود، نوعی ولایت است، زیرا نوعی حقّ تسلّط و تدبیر و تصرّف در شئون مردم است.

به طور كلّی هر معلّم و مربّی از آن جهت كه معلّم و مربّی است، ولیّ و حاكم و متصرّف در شئون متعلّم و مربّاست، چه رسد به معلّم و مربّی ای كه از جانب خدا این حق به او داده شده باشد.

آیه ی كریمه ی «إِنَّما وَلِیُّكُمُ اَللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا اَلَّذِینَ یُقِیمُونَ اَلصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ اَلزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ» ناظر به چنین ولایتی است. البتّه مقصود این نیست كه این آیه شامل برخی دیگر از اقسام ولایت كه بعداً ذكر خواهیم كرد نیست. مقصود این است كه این آیه شامل ولاء امامت و پیشوایی و مرجعیّت دینی هست. در برخی احادیث گذشته نیز كلمه ی «ولیّ» در مورد ولاء امامت استعمال شده است.

این نوع از ولاء را اگر به امام نسبت دهیم به معنی حقّ پیشوایی و مرجعیّت دینی است و اگر به افراد امّت نسبت دهیم به معنی پذیرش و قبول این حقّ است.

---