ما این مقدار را می توانیم بفهمیم كه حیات و زندگی یك نوری است كه از افق عالی تر و بالاتری بر مادّه ی تاریك ظلمانی می تابد. مادّه در ذات خود فاقد حیات است، مرده است؛ در یك شرایط معیّنی مستعد می شود كه یك روشنایی كه افقش بالاتر و عالی تر از افق جسم و مادّه و خواصّ مادّه است در آن پیدا شود و آن را تحت تأثیر و تصرّف و قوانین مخصوص خود در آورد و بر آن غالب و قاهر گردد. برای كسانی كه فكر خود را محدود و محصور كرده اند به مادّه و جسم، دلیل واضحی است كه افق عالی تر و بالاتری هم هست كه تجلّیاتی بر این مادّه ی بیجان می كند و تجلّی خود را پس می گیرد، بسط می كند و قبض، احیا می كند و اماته.

البتّه از نقطه نظر توحید و خداشناسی، مادّه و حیات با هم فرق نمی كنند، هر دو مخلوق خدا هستند، هر دو به دست قدرت حق آفریده شده اند و قائم به ذات حق هستند؛ ولی از نظر كسانی كه فكر خود را محدود و محصور ساخته اند و شعاع دیدشان از دیوار اجسام و خواصّ اجسام بالاتر نمی رود، لازم است درك كنند كه عالم وجود منحصر به جسم و خواصّ جسم نیست؛ افقی بالاتر از جسم و اجسام هم هست كه اثرش به اجسام می رسد؛ عالم وجود منحصر به این قشر جسم نیست؛ عوالمی در باطن این عالم هست كه محیط به این عالم است و پیدایش حیات جلوه ای است از آن جهان كه اگر احیانا مادّه در شرایطی صیقل بخورد، نوری از آن جهان به آینه ی صیقل خورده ی مادّه، یعنی مادّه هایی كه مستعدّ جاندار شدن شده اند، می تابد. شما در پیكره ی مرده ی مادّه، روشنی حیات می بینید، در میان جوهر سیّال و متحرّك مادّه كه می میرد و زنده می شود یك رشته ی ثابتی از حیات می بینید؛ پس اگر چیزی كه در ذات خود مرده است هست، چیزی هم كه در ذات خود زنده است وجود دارد؛ اگر چیزی كه در ذات خود متغیّر و ناپایدار است هست، چیزی هم كه در ذات خود ثابت و باقی است هست؛ اگر چیزی كه در ذات خود بی نقش و بی صورت است هست، چیزی هم كه عین نقش و صورت و فعلیّت است وجود دارد.