هر قضاوت و اظهار نظری مقداری معیّن مدارك لازم دارد و تا مدارك به قدر كافی
در یك مسأله جمع نشود هر گونه اظهار نظر، شتابزدگی و موجب لغزش اندیشه است.
قرآن كریم مكرّر به اندك بودن سرمایه ی علمی بشر و كافی نبودنش برای برخی
قضاوتهای بزرگ اشاره می كند و اظهار جزم را دور از احتیاط تلقّی می نماید. مثلا
می فرماید:
وَ ما أُوتِیتُمْ مِنَ اَلْعِلْمِ إِلاّ قَلِیلاً [1].
آن مقدار علم و اطّلاعی كه به شما رسیده اندك است و برای قضاوت كافی نیست.
امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند در قرآن بندگان خویش را با دو آیه
اختصاص داد و تأدیب فرمود: یكی اینكه تا به چیزی علم پیدا نكرده اند تصدیق نكنند
(شتابزدگی در تصدیق) و دیگر اینكه تا به چیزی علم پیدا نكرده اند، تا به مرحله ی علم و
یقین نرسیده اند، ردّ و نفی نكنند (شتابزدگی در انكار) . خداوند در یك آیه فرمود:
أَ لَمْ یُؤْخَذْ عَلَیْهِمْ مِیثاقُ اَلْكِتابِ أَنْ لا یَقُولُوا عَلَی اَللّهِ إِلاَّ اَلْحَقَّ [2].
آیا از آنها در كتاب (كتاب فطرت یا كتابهای آسمانی) پیمان گرفته نشده كه جز
آنچه حقّ است (حق بودنش محرز است) به خداوند نسبت ندهند؟
در آیه ی دیگر فرمود:
مجموعه آثار شهید مطهری . ج2، ص: 67
بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ [3].
انكار كردند و تكذیب كردند چیزی را كه به علم آن احاطه نداشتند
(نمی شناختند)
[4].
[4] .
تفسیر المیزان [عربی ] : ج /6ص 319، ذیل آیه ی 169 سوره ی اعراف.