مجازاتهای جهان دیگر، رابطه ی تكوینی قوی تری با گناهان دارند. رابطه ی عمل و جزا در آخرت نه مانند نوع اول، قراردادی است و نه مانند نوع دوم از نوع رابطه ی علّیّ و معلولی است، بلكه از آن هم یك درجه بالاتر است. در اینجا رابطه ی «عینیّت» و «اتّحاد» حكمفرماست؛ یعنی آنچه كه در آخرت به عنوان پاداش یا كیفر به نیكوكاران و بدكاران داده می شود تجسّم خود عمل آنهاست.

قرآن كریم می فرماید:

یَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً [1].

در جای دیگر می فرماید:

وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا یَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً [2].

در جای دیگر می فرماید:

یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ اَلنّاسُ أَشْتاتاً لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ، `فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ، `وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ [3].

در آیه ای كه به قول برخی از مفسرین آخرین آیه ای است از قرآن كه نازل شده است می فرماید:

وَ اِتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلَی اَللّهِ ثُمَّ تُوَفّی كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ [4].

درباره ی مال یتیم خوردن تعبیر قرآن كریم این است:

إِنَّ اَلَّذِینَ یَأْكُلُونَ أَمْوالَ اَلْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْكُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً [5].

یعنی مال یتیم خوردن عیناً آتش خوردن است اما چون در این دنیا هستند نمی فهمند، به محض اینكه حجاب بدن كنار رفت و از این جهان بیرون شدند آتش می گیرند و می سوزند.

قرآن كریم باورداران را چنین اندرز می دهد:

یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اِتَّقُوا اَللّهَ. . . [6].

لحن قاطع و صریح عجیبی است، به صورت امر می فرماید: هر كس باید بنگرد كه برای فردای خود چه پیش فرستاده است. سخن از پیش فرستادن است؛ یعنی شما عیناً همان چیزهایی را كه اكنون می فرستید خواهید داشت، لذا درست بنگرید كه چه می فرستید.

همچون كسی كه وقتی در سفر است اشیائی را خریداری كرده و پیش از خود به وطن خود می فرستد؛ او باید دقت كند، زیرا وقتی از سفر برگشت و به وطن خویش رسید، در بسته بندی های پستی ای كه فرستاده است همان چیزهایی است كه خودش تهیه كرده است؛ ممكن نیست كه نوعی كالا پیش فرستد، و هنگام بازگشت به وطن به نوعی دیگر دست یابد.

در این آیه ی كریمه، دو بار كلمه «اتّقوا اللّه» آمده است و بین آنها فقط یك جمله ی كوتاه وجود دارد: «و لتنظر نفس ما قدّمت لغد» . شاید در قرآن كریم، مشابهی نداشته باشد كه با این فاصله ی كوتاه دو بار امر به تقوا شده باشد.

بازهم قرآن كریم می فرماید:

إِذَا اَلشَّمْسُ كُوِّرَتْ، `وَ إِذَا اَلنُّجُومُ اِنْكَدَرَتْ، `وَ إِذَا اَلْجِبالُ سُیِّرَتْ، `وَ إِذَا اَلْعِشارُ عُطِّلَتْ، `وَ إِذَا اَلْوُحُوشُ حُشِرَتْ، `وَ إِذَا اَلْبِحارُ سُجِّرَتْ، `وَ إِذَا اَلنُّفُوسُ زُوِّجَتْ، `وَ إِذَا اَلْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ، `بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ، `وَ إِذَا اَلصُّحُفُ نُشِرَتْ، `وَ إِذَا اَلسَّماءُ كُشِطَتْ، `وَ إِذَا اَلْجَحِیمُ سُعِّرَتْ، `وَ إِذَا اَلْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ، `عَلِمَتْ نَفْسٌ ما أَحْضَرَتْ [7].

هر كس خواهد دانست چه آماده و حاضر كرده است» . یعنی آنچه به آدمی در آن جهان می رسد، اعمّ از نعیم بهشتی و عذاب دوزخی، همه، چیزهایی است كه آدمی خودش آماده و حاضر ساخته است، الاّ اینكه در این دنیا آنها را نمی شناسد و در آخرت آنها را خواهد شناخت؛ و این مضمون آیات بسیاری از قرآن كریم است كه می فرماید روز قیامت خدا به شما خبر می دهد كه شما چه می كردید؛ یعنی شما اكنون خبر ندارید كه چه كار می كنید، روز رستاخیز از كار خویش با خبر می شوید و كردار خود را خواهید شناخت.

قُلْ إِنَّ اَلْمَوْتَ اَلَّذِی تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاقِیكُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلی عالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ [8].

مجازات آخرت، تجسّم یافتن عمل است. نعیم و عذاب آنجا همین اعمال نیك و بد است كه وقتی پرده كنار رود تجسّم و تمثّل پیدا می كند؛ تلاوت قرآن صورتی زیبا می شود و در كنار انسان قرار می گیرد؛ غیبت و رنجانیدن مردم به صورت خورش سگان جهنّم در می آید.

به عبارت دیگر اعمال ما صورتی ملكی دارد كه فانی و موقّت است و آن همان است كه در این جهان به صورت سخن یا عملی دیگر ظاهر می شود؛ و صورتی و وجهه ای ملكوتی دارد كه پس از صدور از ما هرگز فانی نمی شود و از توابع و لوازم و فرزندان جدا ناشدنی ماست. اعمال ما از وجهه ی ملكوتی و چهره ی غیبی باقی است و روزی ما به آن اعمال خواهیم رسید و آنها را با همان وجهه و چهره مشاهده خواهیم كرد؛ اگر زیبا و لذت بخش است نعیم ما خواهد بود و اگر زشت و كریه است آتش و جحیم ما خواهد بود.

در حدیث است كه زنی برای مسأله ای به حضور رسول اكرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) مشرّف شد، وی كوتاه قد بود، پس از رفتنش عایشه كوتاه قدّی وی را با دست خویش تقلید كرد؛ رسول اكرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) به وی فرمودند:

خلال كن. عایشه گفت: مگر چیزی خوردم یا رسول اللّه؟ ! حضرت فرمود: خلال كن.

عایشه خلال كرد و پاره گوشتی از دهانش افتاد [9].

در حقیقت حضرت با تصرّف ملكوتی، واقعیّت ملكوتی و اخروی غیبت را در همین جهان به عایشه ارائه دادند.

قرآن كریم درباره ی غیبت می فرماید:

وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً، أَ یُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ یَأْكُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ [10].

قیس بن عاصم كه از اصحاب رسول خدا (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) است نقل كرده كه روزی با گروهی از «بنی تمیم» خدمت پیغمبر اكرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) شرفیاب شدم، گفتم یا رسول اللّه! ما در صحرا زندگی می كنیم و از حضور شما كمتر بهره مند می گردیم، ما را موعظه فرمایید.

رسول اكرم نصایح سودمندی فرمود و از آن جمله چنین فرمود:

آن همنشین، كردار تو است» . قیس بن عاصم عرض كرد دوست می دارم كه اندرزهای شما به صورت اشعاری درآورده شود تا آن را حفظ و ذخیره كنم و موجب افتخار ما باشد. رسول اكرم (صلّی اللّه علیه و آله) دستور فرمود كسی به دنبال حسّان بن ثابت برود؛ ولی قبل از اینكه حسّان بیاید قیس خودش كه از سخنان رسول اكرم به هیجان آمده بود، نصایح رسول خدا را به صورت شعر در آورد و به حضرت عرضه داشت. اشعار این است:

در حدیث است كه:

انّما هی اعمالكم ردّت الیكم. آفرین بر سعدی، عالی سروده است:

---