هدف این بحث این نیست كه حساب اشخاص را روشن كنیم، مثلا معیّن كنیم كه آیا پاستور اهل بهشت است یا اهل جهنم؟ ما چه می دانیم كه افكار و معتقدات واقعی او چه بوده است؟ منویّاتش چه بوده است؟ ملكات روحی و اخلاقی او چه بوده است؟ و حتی مجموع اعمال او چه بوده است؟ آشنایی ما با او در حدود خدمات علمی او است و بس.

اختصاص به پاستور ندارد، اصولا حساب اشخاص در دست خدا است، هیچ كس حق ندارد درباره ی كسی بطور قاطع اظهار نظر كند كه اهل بهشت است یا اهل دوزخ؟ اگر از ما بپرسند: آیا شیخ مرتضی انصاری (اعلی اللّه مقامه) با آن زهد و تقوا و ایمان و عمل شناخته شده اش حتما اهل بهشت است یا نه؟ پاسخ ما این است كه آن اندازه كه ما از آن مرد اطلاع داریم این است كه در نظام علمی و عملی او، بدی سراغ نداریم، آنچه سراغ داریم خیر و نیكی است اما اینكه صددرصد بگوییم اهل بهشت است در اختیار ما نیست؛ خداست كه بر همه ی ضمائر اشخاص، مطّلع است و تمام اسرار و خفایای نفوس را می داند و حساب خلائق نیز با او است. تنها درباره ی كسانی می توان بطور قاطع اظهار نظر كرد كه از طریق اولیاء دین سرنوشت نهایی آنها اعلام شده است.

گاهی بعضی از مردم بحث می كنند كه بافضیلت ترین علما و برترین آنها از لحاظ قرب به خدا كیست؟ مثلا سید بن طاووس؟ یا سید بحر العلوم؟ یا شیخ انصاری؟ گاهی از امامزاده ها می پرسند كه كدامیك افضل است؟ مثلا آیا حضرت عبد العظیم در نزد خدا ارجمندتر است یا حضرت معصومه؟ زمانی، از یكی از مراجع تقلید استفتاء كرده بودند كه آیا حضرت ابو الفضل (ع) افضل است یا حضرت علی اكبر (ع) ؟ و برای اینكه سؤال را به صورت یك مسأله ی عملی طرح كرده باشند تا مرجع تقلید ناچار به جواب دادن شود پرسیده بودند اگر كسی گوسفندی را نذر افضل امامزاده ها كرده باشد تكلیف چیست؟ آیا حضرت ابو الفضل (ع) افضل است یا حضرت علی اكبر (ع) ؟ روشن است كه اینگونه بحثها نادرست است و پاسخ به این سؤالها نه وظیفه ی فقیه است و نه وظیفه ی غیر فقیه. تعیین مقامات بندگان خدا به عهده ی ما نیست، باید به خدا واگذار شود و جز خدا كسی نمی داند مگر از ناحیه ی خود خدا.

در صدر اسلام، مواردی پیش آمده كه برخی از مسلمین از این قبیل اظهار نظرهای بیجا كرده اند و رسول اكرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) از آنها جلوگیری فرموده اند.

وقتی كه عثمان بن مظعون از دنیا رفت، زنی از انصار به نام «امّ علاء» كه ظاهرا زن همان مردی بود كه عثمان بن مظعون در خانه ی او می زیست و مهمان او بود، در حضور حضرت رسول خدا (ص) جنازه ی وی را مخاطب ساخته گفت:

هنیئا لك الجنّة. با اینكه عثمان بن مظعون، مرد جلیل القدری است و رسول اكرم در مرگ او سخت گریستند و خود را روی جنازه ی وی انداختند و او را بوسیدند؛ ولی از این اظهار نظر گستاخانه ای كه آن زن كرد خشمگین شدند، با نگاهی غضب آلود متوجه وی شده فرمودند: از كجا می دانی؟ چرا ندانسته قضاوت می كنی؟ مگر به تو وحی شده است؟ ! مگر تو از حساب خلق خدا آگاهی؟ ! زن عرض كرد: یا رسول اللّه! وی همنشین شما و جنگجوی مجاهد شما بود. رسول اكرم (ص) جمله ی عجیبی در پاسخ وی فرمود كه شایان دقت است. فرمود:

انّی رسول اللّه و ما ادری ما یفعل بی. این جمله عین مضمون یكی از آیات كریمه ی قرآن است:

قل ما كنت بدعا من الرّسل و ما ادری ما یفعل بی و لا بكم [2]. نظیر این جریان در مرگ سعد بن معاذ هم نقل شده است. در آن قضیه، وقتی كه مادر سعد در بالین وی مشابه همین جمله را می گوید رسول اكرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) می فرماید: ساكت باش، بر خدا حتم نكن: «لا تحتمی علی اللّه» یعنی از پیش خود در كاری كه مربوط به خداست قضاوت حتمی نكن [4].

---