انتقال از این جهان به جهان دیگر، به تولّد طفل از رحم مادر بی شباهت نیست.

این تشبیه، از جهتی نارسا و از جهتی دیگر رساست. از این جهت نارساست كه تفاوت دنیا و آخرت، عمیق تر و جوهری تر از تفاوت عالم رحم و بیرون رحم است.

رحم و بیرون رحم، هر دو، قسمتهایی از جهان طبیعت و زندگی دنیا می باشند، اما جهان دنیا و جهان آخرت دو نشئه و دو زندگی اند با تفاوتهای اساسی. ولی این تشبیه از جهتی دیگر رساست، از این جهت كه اختلاف شرایط را نشان می دهد. طفل در رحم مادر به وسیله ی جفت و از راه ناف، تغذیه می كند؛ ولی وقتی پا به این جهان گذاشت، آن راه مسدود می گردد و از طریق دهان و لوله ی هاضمه، تغذیه می كند. در رحم، ششها ساخته می شود اما بكار نمی افتد و زمانی كه طفل به خارج رحم منتقل شود، ششها مورد استفاده ی او قرار می گیرد.

شگفت آور است كه جنین تا در رحم است كوچك ترین استفاده ای از مجرای تنفس و ریه ها نمی كند، و اگر فرضاً در آن وقت این دستگاه لحظه ای بكار افتد، منجر به مرگ او می گردد؛ این وضع تا آخرین لحظه ای كه در رحم است ادامه دارد، ولی همین كه پا به بیرون رحم گذاشت ناگهان دستگاه تنفس بكار می افتد و از این ساعت اگر لحظه ای این دستگاه تعطیل شود خطر مرگ است.

اینچنین، نظام حیات قبل از تولّد با نظام حیات بعد از تولّد تغییر می كند؛ كودك قبل از تولّد در یك نظام حیاتی، و بعد از تولّد در نظام حیاتی دیگر زیست می نماید.

اساسا جهاز تنفس با اینكه در مدت توقف در رحم ساخته می شود، برای آن زندگی یعنی برای مدت توقف در رحم نیست، یك پیش بینی و آمادگی قبلی است برای دوره ی بعد از رحم. جهاز باصره و سامعه و ذائقه و شامّه نیز با آن مهمه وسعت و پیچیدگی، هیچ كدام برای آن زندگی نیست، برای زندگی در مرحله ی بعد است.

دنیا نسبت به جهان دیگر مانند رحمی است كه در آن اندامها و جهازهای روانی انسان ساخته می شود و او را برای زندگی دیگر آماده می سازد. استعدادهای روانی انسان، بساطت و تجرّد، تقسیم ناپذیری و ثبات نسبی «من» انسان، آرزوهای بی پایان، اندیشه های وسیع و نامتناهی او، همه، ساز و برگهایی است كه متناسب با یك زندگی وسیع تر و طویل و عریض تر و بلكه جاودانی و ابدی است. آنچه انسان را «غریب» و «نامتجانس» با این جهان فانی و خاكی می كند همینهاست. آنچه سبب شده كه انسان در این جهان حالت «نیی» داشته باشد كه او را از «نیستان» بریده اند، «از نفیرش مرد و زن بنالند» و همواره جویای «سینه ای شرحه شرحه از فراق» باشد تا «شرح درد اشتیاق» را بازگو نماید همین است. آنچه سبب شده انسان خود را «بلند نظر پادشاه سدره نشین» بداند و جهان را نسبت به خود «كنج محنت آباد» بخواند و یا خود را «طایر گلشن قدس» و جهان را «دامگه حادثه» ببیند همین است.

قرآن كریم می فرماید:

أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ [1].

اگر انسان با اینهمه تجهیزات و ساز و برگ ها بازگشتی به سوی خدا، به سوی جهانی كه میدان وسیع و مناسبی است برای این موجود مجهّز، نداشته باشد درست مثل این است كه پس از عالم رحم، عالم دنیایی نباشد و تمام جنینها پس از پایان دوره ی رحم فانی گردند؛ اینهمه جهازات باصره و سامعه و شامّه و مغز و اعصاب و ریه و معده كه به كار رحم نمی خورد و برای زندگی گیاهی رحم زائد است لغو و عبث آفریده شود و بدون استفاده از آنها رهسپار عدم گردد.

آری، مرگ، پایان بخشی از زندگی انسان و آغاز مرحله ای نوین از زندگی او است.

مرگ، نسبت به دنیا مرگ است و نسبت به جهان پس از دنیا تولّد است؛ همچنانكه تولّد یك نوزاد نیز نسبت به دنیا تولّد، و نسبت به زندگی پیشین او مرگ است.

---